Peningamál - 01.11.1999, Blaðsíða 13

sig veðrið sl. sumar og í haust en tölur fyrir fyrstu
mánuði ársins höfðu sýnt töluverðan samdrátt.
Innflutningur fjárfestingarvöru var meiri en gert var
ráð fyrir í fyrri spám Þjóðhagstofnunar og jókst síð-
ustu mánuðina.
Einungis liggja fyrir upplýsingar um þjónustu-
viðskipti fyrri hluta ársins. Fyrstu sex mánuði ársins
dróst útflutningur þjónustu á föstu gengi saman um
rúmlega 1% frá sama tímabili árið 1998 en innflutn-
ingur þjónustu jókst um tæp 6%. Fyrir vikið jókst
halli á þjónustuviðskiptum um tæplega 2½ ma.kr frá
fyrra ári. Þessi þróun átti sér einkum stað á öðrum
fjórðungi ársins og má að miklu leyti rekja til auk-
inna útgjalda vegna ferðalaga til útlanda, en einnig
varð verulegur samdráttur í útflutningi ýmissa þjón-
ustuliða, m.a. vegna umsvifa varnarliðsins. Reikna
má með áframhaldandi vexti í ferðalögum til útlanda
og ekki síst að eyðsla í hverri ferð haldi áfram að
vaxa, og mun hækkun á gengi krónunnar síðustu
mánuði ýta enn frekar undir þá þróun fyrst í stað. Á
heildina litið má telja víst að viðskiptahallinn í ár
verði töluvert meiri en Þjóðhagsstofnun spáði fyrr í
haust og jafnvel enn meiri en í fyrra.
Viðskiptahallinn er meiri nú en árið 1987 en er hann
góðkynja?
Samanborið við árið 1987, þegar þensluskeið níunda
áratugarins náði hámarki, er viðskiptahallinn nú bæði
meiri og þrálátari. Árið 1987 nam hallinn 3½% af
landsframleiðslu eftir lítilsháttar afgang árið áður,
samanborið við 5,7% halla árið 1998 og a.m.k. 4,6%
halla á þessu ári. Ekki er nóg að horfa eingöngu á
stærð hallans, heldur verður líka að skoða hvað ligg-
ur að baki honum. Myndist viðskiptahalli að miklu
leyti vegna arðbærrar fjárfestingar sem skilar sér í
auknum útflutningstekjum þegar fram líða stundir er
minni ástæða til að hafa áhyggjur en þegar hallinn
stafar fyrst og fremst af vexti einkaneyslu. Upp-
sveifluárin 1986-1987 hafa vissulega vinninginn í
vexti einkaneyslu því þá jókst hún um 23% á tveimur
árum en um tæp 18% árin 1998-1999. Ef tímabilin
1983-1987 og 1995-1999 (skv. spá fyrir 1999) eru
skoðuð í heild kemur í ljós að einkaneysla jókst álíka
mikið yfir þessi tvö tímabil, eða um u.þ.b. þriðjung.
Vöxtur fjármunamyndunar stefnir í að verða rúmlega
73% nú en hann var tæp 30% á fyrra tímabilinu. Í því
sambandi verður þó að gæta þess að vöxtur fjárfest-
ingar á síðara hagvaxtarskeiðinu kom í kjölfar mikils
samdráttar og að hlutfall fjárfestingar af landsfram-
leiðslu er ekki hátt í sögulegu samhengi. Hvorki hlut-
fall fjárfestingar né einkaneyslu er langt frá söguleg-
um viðmiðunum. Það er fyrst og fremst samneysla
sem hefur aukist nokkuð á kostnað beggja. Hlutfall
fjármunamyndunar af landsframleiðslu hækkaði úr
14½% árið 1995 í 21½% árið 1998, sem er álíka hátt
hlutfall og um miðbik 9. áratugarins, en lægra en var
að jafnaði áratugina á undan. Á þessu ári mun hlut-
fall fjármunamyndunar lækka á ný, í tæp 20% gangi
spá Þjóðahagstofnunar eftir, og enn frekar á næsta
ári.
Er viðskiptahalli minna áhyggjuefni ef einkageirinn
stendur á bak við hann?
Þótt aðhaldsstig opinberra fjármála hafi á síðustu
árum verið meira en í uppsveiflu níunda áratugarins
er viðskiptahallinn eigi að síður töluvert meiri. Því
hefur stundum verið haldið fram að hallinn á við-
skiptajöfnuði nú sé ekki áhyggjuefni sökum þess að
hann sé að miklu leyti til kominn vegna mikillar fjár-
festingar einkageirans en ekki hallareksturs hins
opinbera. Ástæða er til að vara við slíkri túlkun. Í því
sambandi má benda á nýlega reynslu margra Asíu-
ríkja. Ofangreindri röksemdafærslu var oft haldið á
lofti þar áður en gjaldeyris- og fjármálakreppa reið
yfir stóran hluta Asíu árið 1997. Í fyrsta lagi er ekki
tryggt að fjárfesting einkaaðila sé ævinlega arðbær.
Hún kann, eins og reynslan sýnir, að vera reist á of
bjartsýnum þjóðhagslegum forsendum sem fyrirtæki
hafa ekkert vald yfir. Þau taka ákvarðanir hvert um
sig án heildaryfirsýnar um fjárfestingu í þjóðarbú-
12
Hagvöxtur, raungengi og viðskiptajöfnuður
Spá: 1999-2000
1980 82 84 86 88 90 92 94 96 98 2000
0
5
10
-5
-10
%
60
70
80
90
100
110
120
1980=100
Hagvöxtur (vinstri ás)
Viðskiptajöfnuður, % af VLF (vinstri ás)
Raungengi (hægri ás)
Mynd 10