Peningamál - 01.11.1999, Blaðsíða 32

gengi gjaldmiðla þessara landa lækkaði mjög mikið.
Engin algild regla er til um hve háar erlendar
skammtímaskuldir mega vera án þess að fela í sér
hættur. Þó hafa virtir hagfræðingar varpað því fram á
alþjóðavettvangi að þegar erlendar skammtíma-
skuldir lánastofnana fara fram úr gjaldeyrisforða
seðlabanka viðkomandi lands kunni að vera hætta á
ferðum.
Að mati Seðlabanka Íslands voru erlendar
skammtímaskuldir lánastofnana svo háar á haust-
mánuðum 1998 að þær fólu í senn í sér áhættu fyrir
einstakar stofnanir og fyrir þjóðarbúið í heild, gengi
krónunnar og stöðugleika efnahagslífsins.
Haustskýrslu Seðlabankans 1998 fylgdi banka-
stjórn Seðlabankans eftir með fundum með forsvars-
mönnum allra helstu lánastofnana, þ.m.t. sparisjóð-
anna. Á fundunum lagði bankastjórnin áherslu á
sömu atriði og í haustskýrslunni og brýndi fyrir for-
svarsmönnum lánastofnana mikilvægi varfærinnar
útlánastefnu og áhættumats, hætturnar sem fælust í
miklum erlendum skammtímaskuldum og nauðsyn
þess að hyggja vel að eiginfjárstöðu stofnana sinna. Í
kjölfar fundanna sendi bankastjórn Seðlabankans
snemma í desember bréf til forsvarmanna allra helstu
lánastofnana þar sem enn var hnykkt á þessum sömu
atriðum.
Þegar kom fram í febrúar var ljóst að aðvaranir
Seðlabankans höfðu verið að engu hafðar. Útlán
höfðu haldið áfram að aukast með vaxandi hraða og
erlendar skammtímaskuldir jukust sömuleiðis og
voru í lok janúar 10 ma.kr. hærri en í lok október
1998. Í ljósi þessa sá Seðlabankinn sig knúinn til
þess að hækka vexti og að leggja lausafjárkvöð á
lánastofnanir sem fól í sér að þær voru þvingaðar til
þess að draga úr vægi erlendra skammtímalána í fjár-
mögnun útlána sinna.
Lausafjárreglur
Lausafjárreglurnar eru einkum varúðarreglur í þeim
skilningi að þær stuðla að öruggari fjármögnun og
tryggja að lánastofnanir eigi jafnan nægilegt lausafé
til þess að standa við skuldbindingar sínar. Ljóst var
þó að á meðan lánastofnanir væru að laga starfsemi
sína að hinum nýju reglum myndu þær hafa aðhalds-
áhrif. Reglurnar voru gagnrýndar harkalega af
ýmsum forsvarsmönnum bankanna, m.a. fyrir að
trufla verðmyndun á innlendum fjármagnsmarkaði
og að hefta framþróun hans. Að því leyti sem við-
skipti á innlendum fjármagnsmarkaði byggðust á
hömlulausum innflutningi erlends skammtímaláns-
fjár var óhjákvæmilegt að lausafjárreglurnar hefðu
hamlandi áhrif. Bankastjórn Seðlabankans var hins
vegar sannfærð um að viðskipti á innlendum markaði
myndu vaxa og dafna á ný og telur að reynslan hafi
staðfest það. Enn eimir þó eftir af gagnrýninni frá því
í vor og allt þar til nú hafa fulltrúar lánastofnana t.d.
haldið því fram að lausafjárreglum Seðlabankans sé
um að kenna að mjög hefur dregið úr viðskiptum
með spariskírteini ríkissjóðs á eftirmarkaði. Þetta er
alrangt og nægir í því sambandi að minna á að
viðskipti hafa verið mjög lífleg með húsbréf sem eru
að öllu leyti sambærileg spariskírteinum með tilliti til
lausafjárreglnanna. Viðskipti með spariskírteini
höfðu og dregist verulega saman áður en lausafjár-
reglurnar voru settar.
Enn jukust útlán með vaxandi hraða og ekki tók
að draga úr erlendum skammtímaskuldum lánastofn-
ana fyrr en lausafjárreglurnar þvinguðu fram lækkun
þeirra, en sem kunnugt er tóku reglurnar gildi með
vaxandi þunga frá 21. mars til 21. júlí sl. Raunar
hækkuðu skammtímaskuldirnar allt til loka mars og
námu þá tæpum 57 ma.kr. Þróunin var bankastjórn
Seðlabankans mikið áhyggjuefni, ekki síst sú stað-
reynd að henni þótti mikið skorta á að forsvarsmenn
lánastofnana hefðu nægilegan skilning á hættunum
sem fólust í mikilli erlendri skammtímafjármögnun
útlánanna. Lánastofnanir hefðu teflt á tæpasta vað í
fjármögnun vaxandi útlána.
Lausafjárreglur Seðlabankans hafa leitt til mjög
bættrar lausafjárstöðu innlánsstofnana og minnkandi
erlendra skammtímalána. Í lok ágúst voru þau 15
ma.kr. lægri en þegar þau voru hæst í lok mars og
hafa trúlega haldið áfram að lækka.
Nýjar lausafjárreglur
Við setningu lausafjárreglnanna sl. vetur hafði Seðla-
banki Íslands frumkvæði að því að bjóða lánastofn-
unum og Fjármálaeftirlitinu til samstarfs um mótun
nýrra reglna sem byggðu á nútímalegri viðhorfum
þar sem leita mætti fyrirmynda meðal ýmissa
31