Peningamál - 01.11.1999, Blaðsíða 14

skapnum. Þau geta því offjárfest í ákveðnum grein-
um. Auk þess skilar ekki öll fjárfesting gjaldeyris-
tekjum í þjóðarbúið til framtíðar, a.m.k. ekki nægi-
lega skjótt, þótt fjárfesting kunni að vera arðbær til
langs tíma litið. Í öðru lagi geta afleiðingar offjár-
festingar fyrirtækja orðið enn alvarlegri fyrir fjár-
málakerfið en þegar hið opinbera ýtir undir ofþenslu
með of miklum útgjöldum eða lækkun skatta í
góðæri. Ríkið hefur vald til að auka tekjur sínar með
skattheimtu ef á þarf að halda. Fyrirtæki sem lenda í
vandræðum þurfa hins vegar að hagræða í rekstri
með sársaukafyllri hætti og takist það ekki er hætta á
að það leiði til útlánatapa í fjármálakerfinu.
Þau rök að viðskiptahallinn sé ekki áhyggjuefni
vegna arðbærrar fjárfestingar átti ágætlega við árið
1997, síður árið 1998 og enn síður árið 1999. Í byrj-
un uppsveiflunnar var fjárfestingin einkum áberandi
í orkufrekum iðnaði og virkjunum og árið 1998 einn-
ig í sjávarútvegi og -vinnslu. Fjárfesting í orkufrek-
um iðnaði er nú í rénun. Talið er að fjárfesting í
orkuframleiðslu hafi náð hámarki og muni dragast
saman á næsta ári. Á yfirstandandi ári er hins vegar
reiknað með að fjárfesting í verslunar- og skrifstofu-
húsnæði, skrifstofubúnaði og íbúðarhúsnæði og fjár-
fesing opinbera geirans haldi uppi heildarfjárfestingu
á meðan samdráttur er á flestum öðrum sviðum. Fjár-
festing sem nú er í vexti mun því ekki jafn augljós-
lega skila gjaldeyristekjum í þjóðarbúið og fyrri fjár-
festing. Í heild er gert ráð fyrir stöðnun í fjárfestingu
á árinu 1999. Það er því fyrst og fremst áframhald-
andi vöxtur einkaneyslu sem veldur því að viðskipta-
hallinn hefur ekki minnkað að marki. Í ársskýrslu
Seðlabankans fyrir árið 1998 var komist að þeirri
niðurstöðu að allt að 40% hallans á viðskiptajöfnuði
þess árs mætti skýra með tilviljunarkenndum eða
tímabundnum þáttum, svo sem flugvéla- og skipa-
viðskiptum, birgðasöfnun í stóriðju og fjárfestingu í
stóriðju og orkuframleiðslu. Þótt fjárfesting í
orkuframleiðslu sé enn mikil hefur verulega dregið
úr öðrum tímabundnum þáttum. Halla ársins 1999
verður því að skýra að langmestu leyti með hag-
sveiflunni og undirliggjandi halla sem grípa þarf til
sérstakra ráðstafana til þess að leiðrétta. Enda sýna
framreikningar þar sem reiknað er með tiltölulega
skjótri aðlögun hagvaxtar að langtímaframleiðslu-
getu að hallinn haldist á bilinu 3-3½% á árunum
2001 - 2003. Það bendir til undirliggjandi halla sem
nemur um 20 ma.kr á ári. Niðurstaðan er því sú að
eftir því sem liðið hefur á hagvaxtarskeiðið hafi
undirliggjandi ástæður viðskiptahallans orðið vara-
samari og því full ástæða til að taka hann alvarlega.
Samkeppnisstaða atvinnuveganna er mun
sterkari nú en 1987
Raungengi hefur hækkað töluvert á síðustu árum.
Eigi að síður getur raungengi krónunnar ekki talist
hátt í sögulegum samanburði enda er það lægra eða
svipað og árið 1990 en gengislækkun hafði verið árið
á undan. Gengisfellingarnar á árunum 1992 og 1993
færðu raungengið að vísu enn neðar en með þeim var
brugðist við ytri aðstæðum sem voru ólíkar þeim sem
nú eru. Þótt verðbólga hafi aukist nýlega er hún mun
lægri en hún var á níunda áratugnum. Þetta hefur
m.a. í för með sér að innlend verðbólga grefur ekki
jafn hratt undan samkeppnisstöðu útflutnings og
samkeppnisgreina og áður, að gefnu föstu gengi. Því
er meira ráðrúm til að bregðast við ójafnvægi áður en
gengisaðlögun verður óumflýjanleg. Vegna þess að
reynt var að halda gengi stöðugu á sama tíma og
verðbólga var enn mikil hækkaði raungengi krónun-
nar mjög ört á fyrra hagvaxtarskeiðinu og var árið
1987 augljóslega orðið mun hærra en samrýmdist
ytra jafnvægi í þjóðarbúskapnum til lengri tíma litið.
Því var óhjákvæmilegt að lækka gengið í því skyni
að koma á jafnvægi í þjóðarbúskapnum.
Litið til lengri tíma virðist ekki jafn rík ástæða til
aðlögunar gengis nú þótt erfitt sé að fullyrða hvar
jafnvægisraungengi krónunnar liggur. Forsenda þess
að gengi haldist stöðugt til lengri tíma er það að tak-
ist að hemja vöxt eftirspurnar á næstu misserum.
13
Hagnaður af reglulegri starfsemi sem
hlutfall af veltu, 1997-1999, VÞÍ
1997
Jan.-des.
1998
Jan.-des.
1998
Jan.-júní
1999
Jan.-júní
0,000
0,005
0,010
0,015
0,020
Mynd 11