Peningamál - 01.11.1999, Blaðsíða 9

ár haft tilhneigingu til að ofspá verðbólgu. Bilið virt-
ist þó fara minnkandi á síðasta ári og var 0,4% í maí
og september 1998. Nú hefur munurinn hins vegar
aukist á ný og í könnun sem gerð var í september
síðastliðinn bjuggust svarendur við 5% verðbólgu,
samanborið við 3,6% skv. spá Seðlabankans, þ.e.a.s.
1,4% meiri verðbólgu en Seðlabankinn spáir. Á sama
tíma töldu svarendur verðbólgu síðustu 12 mánaða
vera 4,8%. Í reynd hækkaði vísitala neysluverðs um
4,9% þannig að gott samræmi er á milli mats svar-
enda á verðbólgu síðustu tólf mánaða og raunveru-
legrar þróunar. Að öllu jöfnu hafa þátttakendur í fyrri
könnunum hins vegar haft tilhneigingu til að ofmeta
verðbólgu.
Verðbólguálag skuldabréfa mælt sem mismunur
ávöxtunar óverðtryggða og verðtryggðra skuldabréfa
sömu tímalengdar gefur hugmynd um verðbólgu-
væntingar fjárfesta. Þann fyrirvara verður að gera að
raunar þyrfti að greina mismuninn í vænta verðbólgu
annars vegar og verðbólguáhættu hins vegar en þess
er ekki kostur. Hvað sem því líður hefur verðbólgu-
álag fjárfesta að jafnaði farið mjög nærri væntingum
einstaklinga eins og þær hafa mælst í könnunum.
Nýlega hefur þó komið fram vaxandi munur. Í sept-
ember var verðbólguálag fjárfesta 4½% skv. þessum
mælikvarða, þ.e.a.s. ½% lægra en verðbólguvænt-
ingar einstaklinga en 0,9% hærra en verðbólguspá
Seðlabankans. Síðan hefur verðbólguálagið lækkað
nokkuð og má því ætla að munurinn hafi aukist enn
frekar. Hugsanleg skýring er að fjárfestar reikni með
áhrifum hækkunar gengis krónunnar síðustu mánuði
og meti áhrif hinna sérstöku tímabundnu þátta verð-
bólguuppsveiflunnar og væntanlegra aðhaldsaðgerða
með öðrum hætti en almenningur.
Hvað veldur ofþenslu?
Í spá Þjóðhagsstofnunar sem fylgdi þjóðhagsáætlun í
október sl. er áætlað að landsframleiðslan vaxi um
5,8% á árinu 1999 en að verulega dragi úr hagvexti á
næsta ári eða í 2,7%. Gangi þessi spá eftir verður
hagvöxtur þessa árs hinn mesti frá árinu 1987. Þetta
er þó enn merkara fyrir þá sök að 1999 er fjórða árið
í röð sem hagvöxtur mælist meiri en 5%. Á þessum
fjórum árum hefur landsframleiðslan aukist um 24%
sem er u.þ.b. jafnmikið og hún jókst á uppgangs-
skeiðinu 1983-1987.
Mikill hagvöxtur á þessu ári stafar fyrst og fremst
af áframhaldandi örum vexti einkaneyslu og töluvert
meiri vexti útflutnings en í fyrra, á sama tíma og
dregið hefur úr vexti innflutnings. Fjárfesting stendur
hins vegar nánast í stað skv. spánni og dregur því úr
vexti þjóðarútgjalda.
Þar sem ofþensla eftirspurnar átti drjúgan þátt í
að kynda undir verðbólgu á árinu hlýtur lækningin að
felast í því að draga úr vexti innlendrar eftirspurnar.
Til þess að gera sér grein fyrir hvort eða hve um-
fangsmikilla aðgerða er þörf er nauðsynlegt að
leggja mat á hvað veldur svo mikilli eftirspurn.
Í stuttu máli hefur þróunin verið þessi:
• Þegar horfur um ytri skilyrði bötnuðu vegna betra
ástands fiskistofna, verðhækkunar sjávarafurða á
erlendum mörkuðum og aukinnar fjárfestingar í
8
Verðbólguvæntingar, verðbólguálag
skuldabréfa og spá SÍ
Sept.
1997
Jan.
1998
Maí
1998
Sept.
1998
Jan.
1999
Maí
1999
Sept.
1999
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
5,5
%
Verðbólguvæntingar
Verðbólguálag verðbréfa
Spá Seðlabankans
Mynd 6
Verðbólguspá Seðlabanka Íslands
Upplýsingar byggðar á verðbólguspá Seðlabankans í október 1999.
Miðað við að gengi verði óbreytt frá 25. október 1999 til loka árs 2000.
Verðbólgu-
spá SÍ
% breyt. vísi-
tölu neysluverðs
% breyting
gengis
% breyt. launa-
kostn. á einingu
Innflutnings-
verð í erl. mynt
0 1 2 3 4 5
1999
2000
Mynd 5
%
Hækkun frá upphafi til loka árs