Peningamál - 01.11.1999, Blaðsíða 20

skýri þá þróun að öllu leyti því að vaxtahækkanir
Seðlabankans og viðvaranir ættu einnig að hafa haft
einhver áhrif. Auk þess er hugsanlegt að vöxtur út-
lána hefði hjaðnað eitthvað af sjálfsdáðum þar sem
hann var orðinn það gríðarlega mikill. Eftir sem áður
er vöxtur útlána síðustu mánuði enn mun meiri en til
lengdar getur samrýmst stöðugleika. Þannig var árs-
tíðarleiðréttur vöxtur útlána innlánsstofnana nærri
23% á ársgrundvelli frá lokum apríl til loka septem-
ber. Því er mjög brýnt að áfram verði unnið að því að
hemja útlánaþensluna. Í því sambandi skiptir miklu
máli að ekkert verði gert til að auka útlánagetu lána-
stofnana í eigu ríkisins með eiginfjáraukningu, hvort
sem er með auknu hlutafé eða víkjandi lánum.
Rýrnandi eiginfjárstaða er vissulega mikið áhyggju-
efni en hún hefur þó þau jákvæðu hliðaráhrif við
þessar aðstæður að torvelda bönkunum að þenja út
efnahagsreikning sinn í sama mæli og verið hefur.
Að lokum verða stjórnendur lánastofnananna sjálfra
að huga rækilega að þeirri áhættu sem mikilli
aukningu útlána fylgir.
Vaxandi skuldsetning og eignaverðbólga gerir efna-
hagsástandið viðkvæmara
Útlánaþenslan hefur farið saman við vaxandi skuld-
setningu heimila og fyrirtækja. Þannig er áætlað að
skuldir heimila í hlutfalli við ráðstöfunartekjur verði
144% á þessu ári en þetta hlutfall var 130% í upphafi
uppsveifluskeiðsins í árslok 1995. Skuldir atvinnu-
veganna við lánakerfið hafa einnig farið vaxandi á
síðustu árum. Þær námu 73% af landsframleiðslu
árið 1995 en verða líklega um 95% af landsfram-
leiðslu 1999. Á móti kemur að hreinar skuldir hins
opinbera hafa farið lækkandi í hlutfalli við lands-
framleiðslu frá og með árinu 1996. Aukin skuldsetn-
ing einkageirans hefur þó vegið þyngra og því hefur
hrein erlend skuldastaða þjóðarbúsins aukist í hlut-
falli við landsframleiðslu, bæði á árinu 1998 og
1999, og horfur eru á að sú þróun haldi áfram á næsta
ári.
Útlánaþenslan og sú aukna skuldsetning heimila
og fyrirtækja sem henni hefur fylgt hafa örvað neyslu
og fjárfestingu í uppsveiflunni en um leið gerir hún
heimili og fyrirtæki viðkvæmari fyrir tekjusveiflum.
Það gæti leitt til þess að niðursveifla í þjóðarbú-
skapnum hafi meiri áhrif til lækkunar neyslu og fjár-
festingar en áður þar sem aukin greiðslubyrði lána
þrengir meir að öðrum útgjöldum er tekjur lækka.
Útlánaþenslan hefur ýtt undir hækkun fasteigna-
verðs að undanförnu. Um leið magnar hækkun
fasteignaverðs eftirspurnarþensluna. Það gerist með
tvennum hætti. Í fyrsta lagi örvar hærra fasteignaverð
nýbyggingar en Þjóðhagsstofnun spáir því að þær
aukist um 8% í ár og 5% á næsta ári og líklega er þar
um varfærið mat að ræða. Í öðru lagi eykur hærra
fasteignaverð markaðsverðmæti eigna heimilanna.
Það hvetur hins vegar til enn meiri útgjalda af þeirra
hálfu, bæði sakir þess að þau telja sig ríkari en áður
og vegna þess að möguleikar þeirra til lántöku með
veðum í eigin húsnæði verða meiri. Í þessu ljósi er
hugsanlegt að áhrif niðursveiflu í hagkerfinu á neyslu
magnist ef hún fer saman við lækkun fasteignaverðs.
Það skiptir því máli að meta bæði hvort líkur séu á
enn meiri hækkun fasteignaverðs svo og hverjar líkur
séu á skarpri lækkun þess.
Eins og áður hefur komið fram hefur verð fast-
eigna hækkað mjög á síðustu tveimur árum. Í sept-
ember hafði vísitala staðgreiðsluverðs íbúðarhús-
næðis á höfuðborgarsvæðinu hækkað um rúmlega
fjórðung á tæplega tveimur árum og raunverð íbúðar-
húsnæðis er nú hið hæsta í rúman áratug. Þetta bendir
til þess að verðið geti verið að nálgast hátopp nú. Að
vísu skortir samfelldar tímaraðir til að meta þróun
fasteignaverðs af nákvæmni en af þeim gögnum sem
tiltæk eru má ráða að sveiflur frá hæsta raunverði
fasteigna til þess lægsta geti numið allt að 30%.
Sveiflur í raunverði voru meiri á níunda áratugnum
og má skýra það með mikilli og breytilegri verðbólgu
á þeim tíma. Svo mikil verðbreyting er því ólíkleg
19
Skuldir heimila og atvinnuvega
Spá
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
60
80
100
120
140
160
%
Skuldir heimila í % af ráðstöfunartekjum
Skuldir fyrirtækja í % vergri landsframleiðslu
Mynd 17