Peningamál - 01.11.1999, Blaðsíða 22

Seðlabankans eiga einhvern þátt í þessari þróun. Þær
hafa því hugsanlega komið í veg fyrir frekari lækkun
langtímavaxta sem hefði kynt enn frekar undir
innlendri eftirspurn.
Hagstjórn þarf að reyna að afstýra
harkalegri aðlögun
Vöxtur innlendrar eftirspurnar á síðustu misserum
hefur leitt til þess að nýting framleiðslugetu er nú
meiri en samrýmist langtímajafnvægi í þjóðarbú-
skapnum. Á síðustu mánuðum hefur það leitt til of-
þenslu sem ásamt sérstökum aðstæðum hefur stuðlað
að verulegri aukningu verðbólgu. Dragi ekki veru-
lega úr vexti innlendrar eftirspurnar á næstunni og
takist ekki að hemja peninga- og útlánaþenslu er hætt
við að ekki verði komist hjá harkalegri aðlögun síðar.
Ef ofþenslan hjaðnar ekki og kjarasamningar leiða til
óhóflegra launahækkana gæti vaxandi verðbólga og
viðskiptahalli í versta tilfelli leitt til gengislækkunar
á sama tíma og stjórnvöld yrðu að auka aðhald í
ríkisfjármálum og peningamálum til að halda verð-
bólgu í skefjum. Kaupmáttur launa myndi þá óhjá-
kvæmilega lækka. Líklegt er að innlend eftirspurn
myndi minnka snögglega í kjölfarið og atvinnuleysi
aukast. Sem betur fer er nokkuð í land með að þessi
möguleiki verði líklegur, en það hlýtur þó að vera
meginverkefni hagstjórnar á næstu mánuðum að
koma í veg fyrir slíka atburðarás og stuðla að
svokallaðri „mjúkri lendingu“.
Fyrirliggjandi þjóðhagsáætlun og fjárlagafrum-
varp fyrir árið 2000 gera ráð fyrir slíkri „mjúkri lend-
ingu“ hagkerfisins. Margt bendir hins vegar til þess
að vöxtur eftirspurnar á árinu 1999 sé vanmetinn í
þjóðhagsáætlun og að viðskiptahalli á þessu ári verði
meiri en þar er spáð. Hagvöxtur þyrfti því að vera
enn lægri en þau 2,7% sem Þjóðhagsstofnun spáir nú
fyrir árið 2000 til að vinda ofan af eftirspurnarspenn-
unni, en jafnframt eru líkurnar á því að sama skapi
minni. Áætlanir Seðlabankans benda til að hagvöxtur
geti orðið um 3½% á næsta ári. Ástæðan er meiri
fjárfesting en Þjóðhagsstofnun spáir þótt að öðru
leyti sé reiknað með svipuðum forsendum. Að auki
gerir verðbólguspá Seðlabankans frá 25. október sl.
ráð fyrir að verðbólga verði um 4% á næsta ári m.v.
óbreytt gengi frá útgáfudegi spárinnar. Það er með
öllu óásættanlegt. Því er brýn þörf á að öllum tækjum
hagstjórnar verði beitt af fullum þunga gegn óhóf-
legum vexti innlendrar eftirspurnar og peninga- og
útlánaþenslu.
Í inngangi þessa rits er fjallað um þær áherslur í
hagstjórn sem þurfa að koma til. Þar skiptir mestu að
peningastefnan verður áfram aðhaldssöm og að fjár-
lög verði með meiri afgangi en nú er í fjárlagafrum-
varpi. Það er einnig forsenda þess að „mjúk lending“
takist að kjarasamningar á næsta ári samrýmist
lækkun verðbólgu frá því sem nú er. Verði þessum
áherslum fylgt eftir eru góðar líkur á að hægt verði að
endurreisa verðstöðugleika og jafnvægishagvöxt án
harkalegrar aðlögunar eða samdráttar. Sú fullyrðing
er m.a. reist á þeim samanburði sem gerður hefur
verið hér að framan á ofþenslunni nú og í lok síðasta
áratugar. Þótt ástandið nú sé að sumu leyti viðkvæm-
ara vegna meiri skuldsetningar og frjálsra fjármagns-
hreyfinga eru undirstöður hagkerfisins mun traustari
nú á heildina litið.
21
Ávöxtun langtímaskuldabréfa á VÞÍ
Í lok mánaðar
J M M J S N J M M J S N J M M J S N J M M J S N
1996 1997 1998 1999
3,5
4,0
4,5
5,0
5,5
6,0
% 10 ára spariskírteini Húsbréf (96/2)
Mynd 20