Peningamál - 01.11.1999, Blaðsíða 17

höfðu laun á almennum vinnumarkaði, sem fyrr
segir, hækkað um 5,3% frá fyrra ári en laun opinberra
starfsmanna og bankamanna töluvert meira. Launa-
skrið mældist enn innan við 2% og lækkaði raunar í
1½% á þriðja fjórðungi. Búast hefði mátt við nokkuð
meira launaskriði í ljósi aðstæðna. Þó verður að hafa
í huga að kaupmáttur og launakostnaður fyrirtækja
hafa vaxið mjög á undanförnum árum og því væntan-
lega síður tilefni til launaskriðs. Innflutningur vinnu-
afls hefur enn fremur greitt úr flöskuhálsum á vinnu-
markaði. Einnig er hugsanlegt að efling hlutabréfa-
markaðarins og sú krafa um arðsemi sem þar er gerð
veiti fyrirtækjum meira aðhald í launamálum en á
fyrri hagvaxtarskeiðum.
Enn á ný er samanburður við ofþensluárið 1987
áhugaverður. Atvinnuleysi var þá enn minna en nú
eða um ½%. Svigrúm til innflutnings vinnuafls var
einnig minna, enda Evrópska efnahagssvæðið ekki
stofnað og Austur-Evrópa enn innan járntjaldsins.
Atvinnuþátttaka var jafnframt orðin mun meiri en nú,
en í því sambandi verður þó að taka tillit til þess að
árið var skattlaust og framboð vinnuafls því óeðlilega
mikið. Ekki er því raunhæft að gera ráð fyrir að
atvinnuþátttaka geti orðið jafnmikil á ný. Saman-
borið við árin fyrir og eftir 1987 á atvinnuþátttaka
enn nokkuð í land með að ná fyrri toppi. Við þær að-
stæður sem ríktu á vinnumarkaði árið 1987 hækkuðu
raunlaun óhóflega mikið. Óhóflegur vöxtur kaup-
máttar á skömmum tíma árið 1987 gróf hratt undan
samkeppnisstöðu og magnaði um leið umframeftir-
spurn og viðskiptahalla. Í yfirstandandi uppsveiflu
hefur kaupmáttur launa einnig aukist mjög hratt en
þó er kaupmáttaraukinn í núverandi uppsveiflu mun
minni en í þeirri fyrri.
Útlánaþenslan teflir enn stöðugleikanum í tvísýnu
Seðlabankinn hefur verulegar áhyggjur af mikilli
útlánaþenslu og hröðum vexti peningamagns og
sparifjár (M3) á þessu og síðasta ári. Vöxtur útlána
innlánsstofnana nam 31% á síðasta ári4 en vöxtur út-
lána lánakerfisins í heild var minni eða rúm 15%.
Peningamagn og sparifé jókst einnig um 15% á
síðasta ári. Vöxtur útlána jókst enn á þessu ári og
nam tólf mánaða aukning útlána innlánsstofnana til
loka september sl. u.þ.b. 36% en M3 jókst um rúm
15% á sama tíma. Ekki liggja fyrir tölur um útlán
lánakerfisins í heild nema til loka júní sl. en þá höfðu
þau aukist um 16½% frá sama tíma í fyrra.
Áhyggjuefni tengd þessari þróun eru einkum tvö.
Hið fyrra er að svo mikill vöxtur peningastærða og
útlána samrýmist ekki til lengdar stöðugleika og lít-
illi verðbólgu. Rannsóknir staðfesta langtímasam-
band á milli M3 og nafnvirðis landsframleiðslu en
breytingar á henni má líta á sem summu verðbólgu
og hagvaxtar. Ef halda á verðbólgu á bilinu 2-2½%
16
Kaupmáttur ráðstöfunartekna á mann 1980 - 1999
Áætlun 1999. Spá 2000.
80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 2000
0
5
10
15
20
25
30
-5
-10
-15
-20
%
Mynd 15
4. Efnahagsreikningur Verslunalánasjóðs var felldur inn í reikninga
Íslandsbanka í október 1998 og skekkir það 12 mánaða útlánaaukningu
innlánsstofnana í heilt ár á eftir. Lausleg leiðrétting á þessu gefur
útlánavöxt innlánsstofnana sem nemur 27% á árinu 1998 og um 32% á
tólf mánuðum til loka september. Þessi breyting hefur hins vegar ekki
áhrif á útlánatölur lánakerfisins í heild.
5. Efri mörkin eru mjög líklega of há en það breytir ekki miklu í þessu
samhengi.
Aðfluttir umfram brottflutta og
fjöldi útgefinna atvinnuleyfa
Jan.-mars
1996
Júlí-sept.
1996
Jan.-mars
1997
Júlí-sept.
1997
Jan.-mars
1998
Júlí-sept.
1998
Jan.-mars
1999
Júlí-sept.
1999
0
200
400
600
800
1.000
-200
Þúsund
Aðfluttir umfram brottflutta
Veitt atvinnuleyfi samtals
Mynd 14