Peningamál - 01.03.2005, Qupperneq 16

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PEN INGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
1
16
lánsfé, að stórum hluta á breytilegum vöxtum. Mikið framboð láns-
fjár, minnkandi álag á vexti og almennt lágir vextir í viðskiptalöndun-
um geta til skamms tíma litið tafið miðlun stýrivaxtabreytinga um
vaxtarófið en ekki komið í veg fyrir hana. Miðlunin verður hins vegar
í meiri mæli í gegnum gengisbreytingar (sjá síðar).
Seðlabankinn hækkaði vexti í desember og í febrúar
Frá því að Peningamál komu út í byrjun desember hefur Seðlabankinn
haldið áfram að herða aðhald. Hækkun stýrivaxta um 1 prósentu var
tilkynnt í desember, um leið og verðbólguspá bankans var kynnt, og
enn voru vextir hækkaðir um ½ prósentu, í 8,75%, þegar bankinn
birti greinargerð til ríkisstjórnarinnar vegna rofs þolmarka.
Eftir hækkunina í febrúar sl. voru stýrivextir Seðlabankans orðnir
tæplega 3½ prósentu hærri en áður en aðhaldsferlið hófst í maí á sl.
ári. Aðhaldsstig peningastefnunnar hefur þó ekki aukist svo mikið, því
að verðbólga og verðbólguvæntingar hafa einnig vaxið. Raunstýri-
vextir hafa því hækkað minna en nafnvextir. Enginn einhlítur mæli-
kvarði er á raunstýrivexti. Stýrivextir Seðlabankans hafa bein áhrif á
vexti á peningamarkaði og á markaði með skuldabréf til fárra ára eða
skemur. Þar sem eftirspurn eftir endurhverfum lánum Seðlabankans
ræðst að miklu leyti á þessum mörkuðum er eðlilegt að líta til verð-
bólguvæntinga þeirra aðila sem stunda viðskipti á þeim við mat á
raunstýrivöxtum. Með því að bera saman ávöxtunarkröfu óverð-
tryggðra og verðtryggðra ríkisskuldabréfa af samsvarandi tímalengd
má fá vísbendingu um þróun þessara væntinga. Sá galli er reyndar á
gjöf Njarðar, að um þessar mundir skortir heppilegan flokk verð-
tryggðra skuldabréfa til viðmiðunar.4 Því verður að hafa nokkurn fyrir-
vara á þessum niðurstöðum. Ef horft er fram hjá skammtímasveiflum
í metnu verðbólguálagi má áætla að raunstýrivextir hafi ekki farið að
hækka svo að marktækt sé fyrr en síðla hausts 2004, eftir að hafa
sveiflast í kringum 3% um nær tveggja ára skeið, og verið að undan-
förnu u.þ.b. 1½ prósentu hærri eða um og yfir 4%.
Þótt algengast sé að meta raunstýrivexti með hliðsjón af verð-
bólguvæntingum á þeim mörkuðum sem nátengdastir eru Seðlabank-
anum er einnig við hæfi að skoða væntingar heimila og fyrirtækja,
enda verður hluti skulda þeirra og lánskjör skammtímalána nokkuð
skjótt fyrir áhrifum stýrivaxtabreytinga. Verðbólguvæntingar heimil-
anna hafa undanfarið ár verið nálægt 4%. Ef raunstýrivextir eru
metnir á þann mælikvarða eru þeir lítillega hærri en ef miðað er við
væntingar markaðsaðila, eða u.þ.b. 4,75%. Væntingar einstaklinga
hafa hins vegar tilhneigingu til að elta liðna verðbólgu. Taki væntingar
mið af árshækkun vísitölu neysluverðs í mars um 4,7% teldust raun-
stýrivextir 3,9%. Miðað við væntingar forráðamanna stærstu fyrir-
tækja (sbr. bls. 40) eru raunstýrivextir um þessar mundir 4,9%. Enn
einn mælikvarði á raunstýrivexti er að nota verðbólguspá Seðlabank-
ans í stað verðbólguvæntinga. Þannig metnir eru raunstýrivextir um
þessar mundir 6,2%.
1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 |
0
2
4
6
8
10
12
14
%
Vextir þriggja mánaða ríkisvíxla erlendis (viðskiptavegnir)
Vextir þriggja mánaða ríkisvíxla, Ísland
Vaxtamunur
Innlendir og erlendir skammtímavextir
Mynd 11
Heimild: Seðlabanki Íslands.
3 mánaða ríkisvíxlar,
vikulegar tölur janúar 1997 - mars 2005
| 2001 | 2002 | 2003 | 2004 |
0
2
4
6
8
10
12
%
Nafnstýrivextir
Verðbólguálag ríkisskuldabréfa til þriggja ára
(20 daga miðsett hreyfanlegt meðaltal)
Raunstýrivextir miðað við verðbólguálag til þriggja ára
Raunstýrivextir Seðlabankans
Mynd 10
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Vikulegar tölur 2. janúar 2001 - 8. mars 2005
2002 | 2003 | 2004 | 2005
4
5
6
7
8
9
10
%
Stýrivextir
Þriggja mánaða ríkisvíxlar
Þriggja mánaða vextir á millibankamarkaði (REIBOR)
Stýrivextir og aðrir skammtímamarkaðsvextir
Mynd 12
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Daglegar tölur 1. júlí 2002 - 10. mars 2005
4. Skuldabréfaflokkurinn RIKS-05 sem notaður er við útreikninga á verðbólguvæntingum er
ekki áreiðanlegur mælikvarði á ávöxtunarkröfu verðtryggðra skuldabréfa þar sem hann er
á gjalddaga í apríl nk. Því eru hverfandi viðskipti með þann flokk.