Peningamál - 01.03.2005, Blaðsíða 32

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PEN INGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
1
32
vex gjarnan meira en landsframleiðsla og spenna í uppsveiflum og
það skýrir hluta hækkunarinnar. Keimlík hækkun sést þó þegar
skatthlutfallið er miðað við einkaneyslu í stað landsframleiðslu. Þeir
toppar verða ekki skýrðir af öðru en að neyslumynstrið breytist, t.d.
þannig að meira sé keypt af bílum, heimilistækjum og annarri há-
tollavöru eins og virðist hafa átt sér stað í uppsveiflum árið 1987,
árin 1998 til 2000 og á síðasta ári.
Forsendur fjárlaga svöruðu til þess að framleiðsluspenna ykist
um ½ prósentu milli áranna 2003 og 2004. Nafnvirði landsfram-
leiðslu átti að hækka um 5½%. Samkvæmt því hefðu tekjur af
þessum sköttum átt að hækka um rúmlega 6% milli ára og fjárlög
sýndu 5½% miðað við fjáraukalög 2003. Samkvæmt þjóðhagsspá
Seðlabankans nú jókst spennan hins vegar um 2½ prósentur og
nafnvirði landsframleiðslu um 12%. Samkvæmt því hefðu tekjur af
eyðslusköttum átt að hækka um u.þ.b. 14½% milli ára og gefa
ríkissjóði um 10 ma.kr. umfram fjárlög. Bráðabirgðaútkoman,
13½%, er ekki lengra frá áætlun en við er að búast af slíkum út-
reikningi.
Í sveiflureikningunum, sem minnst var á í upphafi máls, er
reiknað með því að útgjöld fylgi vergri landsframleiðslu, þ.e. að
hlutfall opinberra útgjalda breytist ekki vegna hagsveiflunnar. Þótt
veik merki séu um að útgjöld hins opinbera lækki hlutfallslega í
byrjun uppsveiflu, virðist lækkunin ganga til baka á öðru ári hennar.
Sú undantekning er gerð að taka tillit til hækkunar á útgjöldum
vegna atvinnuleysisbóta. Samhengi atvinnuleysis við hagsveifluna
er afar skýrt, þótt það hafi breyst með árunum og jafnvægisat-
vinnuleysi sé nú meiri en áður. Í sveiflureikningunum er gert ráð
fyrir að lækkun framleiðsluspennu um 1 prósentu auki atvinnuleysi
um 0,2% af mannafla. Áætlað hefur verið að hlutfall bótagreiðslna
af landsframleiðslu hækki af þeim sökum um 0,03%, en nýleg
þróun bendir til þess að 0,04% kunni að vera nær réttu lagi. Miðað
við spá Seðlabankans um framleiðsluspennu hefði mátt búast við
minnkuðu aftvinnuleysi og að útgjöld vegna atvinnuleysisbóta
lækkuðu um u.þ.b. 1 milljarð milli ára samkvæmt reiknireglunni.
Þess í stað hækkuðu greiðslur til Atvinnuleysistryggingarsjóðs um
tæplega hálfan milljarð króna milli ára miðað við fyrstu tölur. Það er
reyndar í samræmi við önnur gögn um vinnumarkað og alþjóðlega
reynslu undanfarinna ára af efnahagsbata án atvinnusköpunar. Hér
á landi gerir óvenjumikill innflutningur á vinnuafli núverandi upp-
sveiflu einnig óvenjulega.
Fjárlög voru samþykkt með því metnaðarfulla markmiði að
bæta afkomu ríkissjóðs um 20 ma.kr. og það tókst. Ætla verður að
vöxtur framleiðslu og eftirspurnar umfram forsendur fjárlaga hafi
skilað ríkissjóði nær 10 ma.kr. aukalega í óbeinum sköttum, auk
þess sem tekjur af fjármagnstekjuskatti og tekjuskatti fyrirtækja fóru
5-6 ma.kr. fram úr fjárlögum. Markmið fjárlaga náðust því með
verulegri hjálp frá hagsveiflunni, og framlag ríkisfjármálanna til að
sporna gegn ofþenslu var því minna en að var stefnt.
Mynd 1
Útgjöld sveitarfélaga 1960-2004
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
0
2
4
6
8
10
12
14
% af VLF
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
-0,5
-1,0
Útgjöld
Leitni
Frávik
Kosningar
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Mynd 2
Neysluskattar ríkissjóðs 1970-2004
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
12
13
14
15
16
17
18
19
% af VLF
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
-0,5
-1,0
-1,5
Neysluskattar
Leitni
Frávik

Heimild: Seðlabanki Íslands.