Peningamál - 01.03.2005, Side 67

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PEN INGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
1
67
Gengi krónunnar hefur mikil áhrif á íslenskan þjóðarbúskap, því að það
hefur bein áhrif á verðlag innfluttrar og útfluttrar vöru og þjónustu.
Samanlagt verðmæti út- og innflutnings hefur undanfarin ár numið
um 75-80% af landsframleiðslu. Raungengi má skilgreina sem hlut-
fallslega þróun verðlags eða launakostnaðar á einingu í heimalandi
annars vegar og viðskiptalöndunum hins vegar frá tilteknu grunnári og
mælt í sama gjaldmiðli.1 Raungengi er jafnan sýnt sem vísitala. Hækk-
un raungengis felur í sér að verðlag eða launakostnaður hér á landi hafi
hækkað meira en í viðskiptalöndunum, að teknu tilliti til gengisbreyt-
inga, þ.e.a.s. samkeppnisstaða innlendra aðila hefur versnað. Útflytj-
endur og innlendir framleiðendur sem keppa við innflutning þurfa
annaðhvort að hækka verð á afurðum sínum eða sætta sig við minni
hagnað. Í fyrra tilfellinu veldur það tapi á markaðshlutdeild til erlendra
aðila, en í hinu seinna dregur úr hagnaði þeirra miðað við erlenda aðila
og samkeppnisstaða þeirra veikist til lengri tíma litið.
Náinn skyldleiki er á milli raungengishugtaksins og kenningarinn-
ar um kaupmáttarjafnvægi (e. purchasing power parity), sem er í raun
lögmálið um eitt verð - eitt af lykillögmálum hagfræðinnar - í samhengi
alþjóðaviðskipta. Samkvæmt kenningunni ættu sveiflur í raungengi að
vera litlar og skammvinnar, því að í umhverfi frjálsra viðskipta og sam-
keppni stenst ekki til lengdar að sams konar vara sé seld á mismunandi
verði í ólíkum löndum. Til lengri tíma litið ætti verðmunur á milli landa
að jafnast út, mældur í sömu mynt, því að annars væri hægt að hagn-
ast ótakmarkað á því að kaupa vöru í því landi þar sem hún er ódýrari
og selja hana í landi þar sem hún er dýrari. Í reynd valda flutnings-
kostnaður, viðskiptahöft og annar viðskiptakostnaður því að óraun-
hæft er að ætla að fullkomin kaupmáttarjöfnun ríki. Því er eðlilegra að
miða við afstæða framsetningu kenningarinnar sem segir að beint
samband sé á milli verðlagsbreytinga í mismunandi löndum að teknu
tilliti til gengisbreytinga, flutningskostnaðar, viðskiptakostnaðar, við-
skiptahindrana, mismunandi skattlagningar á vöru og þjónustu milli
landa, og annarra þeirra þátta sem skýra „eðlilegan“ verðmun á milli
landa. Jafnvel þessi veikari útgáfa kenningarinnar kemur þó illa heim
og saman við raunveruleikann. Miklar sveiflur hafa átt sér stað í raun-
gengi flestra landa. Í sumum tilfellum virðist jafnvel vera um langvar-
andi leitni í raungengi að ræða, sem gengur þvert á kenninguna, en
skýra má með svokölluðum Balassa-Samuelsson-áhrifum (sjá síðar).
Flestir hagfræðingar eru þó þeirrar skoðunar að kenningin gildi þegar
til lengri tíma er litið og birtist það í ákveðinni meðaltalshneigð yfir
lengri tímabil, þótt frávik frá jafnvægisraungengi (langtímajafnvægi)
séu bæði stór og langvarandi.
1. Stundum er raungengi einnig skýrt sem hlutfallslegt verð heimavöru og samkeppnisvöru.
Viðauki 5
Raungengi í sögulegu og
alþjóðlegu ljósi