Peningamál - 01.03.2005, Side 79

GRE INARGERÐ
T I L R ÍK I SST JÓRNAR
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
1
79
voru til þess að halda erlendri lausafjárstöðu í viðunandi horfi. Reynt var
að haga kaupunum þannig að áhrif á gengi krónunnar yrðu sem
minnst, og minnkandi endurhverf viðskipti Seðlabankans við lánastofn-
anir vógu að verulegu leyti á móti lausafjáráhrifum gjaldeyriskaupanna
(sjá umfjöllun í Peningamálum 2004/4, rammagrein 1 á bls. 46-47).
3. Verðbólguvandinn
Reyna mun á skipan peningamála á næstu árum
Á næstu árum mun reyna mjög á hina nýju skipan peningamála.
Framkvæmdir við virkjanir og álbræðslur, sem til samans slaga að um-
fangi upp í þriðjung landsframleiðslu eins árs, fela í sér meira umrót í
þjóðarbúskapnum en nokkurt annað land sem hagar peningastefn-
unni með svipuðum hætti hefur þurft að glíma við. Seðlabankinn mat
áhrif þessara framkvæmda í Peningamálum 2003/1. Niðurstaðan var
í stórum dráttum á þá leið að með samstilltu aðhaldi á sviði peninga-
mála og ríkisfjármála yrði mögulegt að halda verðbólgu í skefjum.
Þótt nokkrar breytingar hafi orðið á áætlunum um framkvæmdir frá
því þetta mat var gert er ástæða að ætla að sú niðurstaða standi í
meginatriðum.
Almennt ætti framsýn peningastefna á borð við verðbólgumark-
mið að vera betur til þess fallin en t.d. fastgengisstefna að mæta þeirri
röskun á þjóðarbúskapnum sem stórframkvæmdir munu leiða af sér.
Verðbólgumarkmið gefur færi á að bregðast fyrr við merkjum um
ójafnvægi í þjóðarbúskapnum, einmitt vegna þess að peningastefnan
er ekki bundin af þeirri skyldu að halda gengi krónunnar föstu. Á hinn
bóginn verður ekki fram hjá því horft að umtalsverð óvissa ríkir um
áhrif framkvæmdanna á þjóðarbúskapinn, enda hefur hann ekki áður
fengið á sig jafn stóran hnykk við núverandi skipan efnahagsmála,
þ.e.a.s. óheftar fjármagnshreyfingar, fljótandi gengi og opinn vinnu-
markað. Því verður að reikna með því að peningastefna víki stundum
frá því sem eftir á að hyggja gæti talist besta framkvæmd, þó svo að
á hverjum tíma taki hún mið af því sem best er vitað.
Kerfisbreyting á lánsfjármarkaði magnar vandann
Óvissan sem ríkir um áhrif stórframkvæmda á þjóðarbúskapinn snertir
ekki síst samspil þeirra og annarra afla sem hafa áhrif á þjóðarbúskap-
inn. Á síðastliðnu ári urðu t.d. breytingar á lánamarkaði. Veruleg áhrif
þeirra bættust við áhrif framkvæmdanna á innlenda eftirspurn. Að-
gangur einstaklinga að lánsfjármagni jókst til muna þegar innlendir
bankar tóku að bjóða fasteignaveðlán með lægri vöxtum, til lengri tíma
og með meiri veðsetningu en áður hefur þekkst. Viðbrögð almennings
við þessum breytingum hafa verið sterkari en nokkurn óraði fyrir. Í
janúarlok höfðu innlánsstofnanir lánað u.þ.b. 138 ma.kr. til tæplega
12.500 einstaklinga í formi faseignaveðlána. Að miklu leyti hefur þess-
um lánum verið varið til þess að greiða upp eldri óhagkvæmari lán, en
jafnvel þótt aðeins broti tekinna lána verði varið til annarra útgjalda
geta áhrifin orðið afgerandi. Í því sambandi má hafa í huga að haldi út-
lánin áfram með svipuðum hraða í heilt ár og ef 10% þeirra er varið til
einkaneyslu yrði einkaneysla í heild u.þ.b. 10% meiri en ella. Með því
Mynd 1
Verðbólga
J M M J S N J MM J S N J MM J S N J MM J S N
2002 2003 2004 2005
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12 mánaða breyting (%)
Vísitala neysluverðs
Kjarnavísitala 1
Kjarnavísitala 2
Verðbólgumarkmið SÍ

J M M J S N J MM J S N J MM J S N J MM J S N
2002 2003 2004 2005
0
2
4
6
8
10
12
14
12 mánaða breyting (%)
Vísitala neysluverðs
Húsnæði
Opinber þjónusta
Almenn þjónusta

Mynd 2
Verðlagsþróun: húsnæði og þjónusta