Peningamál - 01.03.2005, Síða 88

Algengt er að vinnuaflsnotkun dragist saman í upphafi efna-
hagsbata. Samdrátturinn að þessu sinni var hins vegar óvenjumikill og
töluvert meiri en hann var í byrjun síðustu uppsveiflu. Jafnframt hefur
hagvöxtur verið meiri.
Hagvöxtur án atvinnusköpunar er ekki séríslenskt fyrirbæri. Í
flestum þróuðum ríkjum hefur komið á óvart að undanförnu hve
vinnuaflseftirspurn hefur vaxið hægt miðað við hagvöxt. Meðal skýr-
inga sem nefndar hafa verið er að mikil fjárfesting í upplýsingatækni í
lok síðasta áratugar sé fyrst nú að skila sér í aukinni framleiðni og
fækkun starfa, þar sem það hafi tekið stjórnendur fyrirtækja tíma að
endurskipuleggja starfsemina (Bernanke 2003). Líklegt er að sam-
dráttur í vinnumagni stafi að einhverju leyti af innleiðingu upplýsinga-
tækni því að ekki hafa Íslendingar verið eftirbátar annarra þjóða á
þeim vettvangi.
1.1. Hátt launahlutfall
Þróun launakostnaðar í lok síðustu uppsveiflu kann að hafa ýtt undir
hagræðingu og dregið úr vinnuaflsnotkun. Eins og fram kemur á mynd
2 jókst launahlutfallið töluvert í síðustu uppsveiflu enda launaskrið veru-
legt. Launahlutfallið hefur ekki orðið svo hátt í undangengnum upp-
sveiflum. Ein hugsanleg skýring á því hversu hátt launahlutfallið hefur
verið er að aukin samkeppni hafi gert fyrirtækjum erfiðara um vik að
varpa auknum launakostnaði út í verðlag.5 Þau hafi því orðið að ganga
á rekstrarhagnað sinn.
Hátt launahlutfall ætti að hafa hvatt fyrirtæki til þess að lækka
rekstrarkostnað með því að draga úr vinnuaflsnotkun. Árið 2001
lækkaði launahlutfallið en jókst aftur á árunum 2002 og 2003 og má
ætla að töluverður hvati hafi enn verið fyrir hendi á þeim árum til að
draga úr vinnuaflsnotkun enda lækkar launahlutfallið aftur árið 2004.
1.2. Innflutningur vinnuafls
Samkvæmt ofangreindu voru bæði hvati og möguleikar fyrir hendi
fyrir atvinnurekendur að draga úr launakostnaði með minni vinnuafls-
notkun. Önnur líkleg ástæða þess hversu hægt innlend vinnuaflsnotk-
un hefur aukist er mikill innflutningur vinnuafls.6 Aukinn innflutningur
vinnuafls er að nokkru leyti afsprengi aukinnar samkeppni milli fyrir-
tækja. Fyrirtæki í samkeppni geta ekki lengur varpað launakostnaði
umfram framleiðniþróun út í verðlagið.7 Þau velja því að flytja inn
vinnuafl þegar skortur er á því í stað þess að yfirbjóða starfsmenn
annarra fyrirtækja. Notkun erlends vinnuafls jókst í síðustu uppsveiflu
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
1
88
RÁÐGÁTUR Á V INNUMARKAÐI
5. Hækkun hlutfalls launakostnaðar í lok síðasta áratugar endurspeglar að raunlaun uxu
hraðar en framleiðni á þessu tímabili. Þegar horft er til alls tímabilsins frá 1973 er rétt að
hafa í huga að hér eru eigin laun sjálfstætt starfandi einstaklinga skráð með hagnaði en
ekki launum. Þróun í fjölda sjálfstætt starfandi (t.d. fækkun bænda og fjölgun sjálfstætt
starfandi iðnaðarmanna) hefur þess vegna áhrif á þróun launahlutfallsins. Þróun í vægi
einstakra geina (t.d. aukið vægi þjónustu, þ.m.t. opinberrar þjónustu, þar sem launa-
hlutfallið er tiltölulega hátt) hefur einnig áhrif á þróun launahlutfallsins í heild. Það er því
ráðlegt að fara varlega í að draga ályktanir af þróun launahlutfallsins yfir langt tímabil.
6. Úrtak vinnumarkaðskönnunar nær eingöngu til einstaklinga sem eru í þjóðskrá. Erlent
vinnuafl, sem er hér aðeins tímabundið, kemur því illa og seint fram í vinnumarkaðskönn-
un Hagstofunnar.
7. Sjá umfjöllun um áhrif aukinnar samkeppni á vörumarkaði á bls. 84.
Heimild: Hagstofa Íslands.
Mynd 2
Hlutfall launa og launatengdra gjalda
í vergum þáttatekjum 1973-2004
76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00 02 04
50
55
60
65
70
75
%
1974
Hlutfall af mannafla
Heimildir: Hagstofa Íslands, Vinnumálastofnun, Seðlabanki Íslands.
1986 88 90 92 94 96 98 00 02 04
0,0
0,5
1,0
1,5
-0,5
-1,0
-1,5
%
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
%
Atvinnuleysi (hægri ás)
Aðfluttir Íslendingar umfram brottflutta (vinstri ás)
Aðfluttir erlendir ríkisborgarar umfram brottflutta
(vinstri ás)
Mynd 3
Aðfluttir umfram brottflutta 1986-2004