Peningamál - 01.05.2009, Side 20

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
9
•
2
20
gengi krónunnar töluvert, enda eyddu þær óvissu um fyrirkomulag
gengismála og drógu úr líkum á stórfelldum fjármagnsflótta. Í kjölfarið
róaðist gjaldeyrismarkaðurinn, þótt umtalsverðar sveiflur hafi verið á
gengi krónunnar. Frá miðjum marsmánuði hefur þó gengi krónunnar
lækkað talsvert, eftir tímabil hækkunar.
Þróun gengisins þarf að meta í ljósi þess að velta á innlendum
millibankamarkaði með gjaldeyri hefur verið afar lítil. Hún hefur verið
um 3,8 ma.kr. á mánuði að meðaltali það sem af er ári samanborið
við 617,7 ma.kr. að meðaltali á mánuði á síðasta ári. Að minnsta
kosti tvær ástæður liggja að baki lítilli veltu. Í fyrsta lagi er samkvæmt
núgildandi gjaldeyrisreglum aðeins heimilt að eiga viðskipti með gjald-
eyri vegna vöru- og þjónustuviðskipta sem og vegna greiðslna arðs,
vaxta og launa. Í öðru lagi hafa bankar sem stunda nú gjaldeyrisvið-
skipti að miklu leyti getað mætt framboði og eftirspurn eftir gjaldeyri
án þess að leita á millibankamarkað með gjaldeyri. Tregðu bank-
anna til að gera upp viðskipti á millibankamarkaði má einnig rekja til
takmarkaðrar veltu á markaðnum, sem leiðir til þess að litlar upphæðir
geta haft veruleg áhrif á gengi krónunnar. Það leiðir svo til þess að enn
frekar dregur úr virkni markaðarins og hætta á miklum gengissveiflum
eykst. Í kjölfar þess að gjaldeyrisreglurnar voru settar myndaðist bil á
milli gengis krónunnar á innlendum gjaldeyrismarkaði og aflandsmark-
aði með krónuna (sjá umfjöllun í rammagrein III-1).
1. janúar 2000 = 100
Mynd III-6
Gengisvísitala krónunnar
Daglegar tölur 3. janúar 2007 - 6. maí 2009
Heimild: Seðlabanki Íslands.
100
120
140
160
180
200
220
240
260
200920082007
Rammagrein III-1
Aflandsmarkaður
með krónur
Opinber verðmyndun á íslensku krónunni á sér stað á innlendum
millibankamarkaði í viðskiptum milli viðskiptavaka Seðlabanka
Íslands. Frá fyrri hluta ársins 2005 hafa viðskipti erlendra banka haft
töluverð áhrif á gengisþróun íslensku krónunnar, en erlendir bankar
eiga bæði viðskipti við innlenda banka og sín á milli. Viðskipti á milli
tveggja erlendra banka með krónur eru nefnd aflandsviðskipti (e.
offshore trading).
Viðskipti á millibankamarkaði og aflandsmarkaði voru nátengd
fram að hruni bankanna, þegar millibankamarkaðurinn lagðist
tímabundið af, enda tryggðu frjálsir fjármagnsflutningar að frávik í
gengi krónunnar á milli markaðanna yrðu skamvinn. Skapaðist slíkur
verðmunur myndaðist högnunartækifæri (e. arbitrage opportunity)
sem tryggðu að verðmunurinn hyrfi fljótlega.
Viðskipti á aflandsmarkaðnum eiga sér stað í nokkrum við-
skipta kerfum og í beinum viðskiptum (e. over the counter). Frá setn-
ingu neyðarlaganna hafa aflandsviðskiptin verið töluvert minni en
áður og verðmyndun óstöðug. Gengi krónunnar á aflandsmarkaði
ræðst að mestu leyti af uppgjörum fjármálagerninga og markaðs-
tengdum fréttum. Þegar markaðurinn hefur náð einhvers konar
tímabundnu jafnvægi hefur gengi krónnunnar verið á bilinu 190-
210 krónur fyrir eina evru, en nokkrum sinnum hefur eftirspurn eftir
krónum nánast horfið og gengið hríðlækkað. Sem dæmi má nefna
að eftirspurn eftir krónum hvarf um miðjan nóvember 2008 og um
miðjan mars sl. og eru dæmi frá þeim tíma um viðskipti á gengi sem
var um og yfir 250 krónur fyrir hverja evru. Eftir setningu reglna um
gjaldeyrismál í upphafi desember hækkaði aflandsgengi krónunnar
gagnvart evru og síðustu dagana í apríl glæddust viðskipti á ný.
Áætla má að gjaldeyrisvelta á aflandsmarkaði sé aðeins brot
af heildarveltu með íslenskar krónur, en mest er veltan innan inn-
lendra banka. Með setningu reglna um gjaldeyrismál 28. nóvember
2008 voru viðskipti á milli innlends markaðar og aflandsmarkaðar