Peningamál - 01.05.2009, Síða 31

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
9
•
2
31
20
32
44
56
68
80
92
104
116
128
140
152
164
-28
-24
-20
-16
-12
-8
-4
0
4
8
12
16
20
‘0920082007200620052004200320022001
Væntingavísitala Gallup (v. ás)
Vöxtur einkaneyslu (h. ás)
1. Miðað er við þriggja mánaða meðaltal væntingavísitölu Gallup. Gildi
vísitölu á 2. ársfj. 2009 er fyrir apríl.
Heimildir: Capacent Gallup, Hagstofa Íslands.
Vísitala Magnbreyting frá fyrra ári (%)
Mynd IV-3
Einkaneysla og væntingavísitala Gallup1
1. ársfj. 2001 - 2. ársfj. 2009
Væntingavísitala Gallup til sex mánaða (v. ás)
förnum mánuðum (sjá myndir IV-3 og IV-4) en er þó nálægt sögulegu
lágmarki. Snarpur samdráttur er greinilegur á vöru-, vinnu- og eigna-
mörkuðum. Samdráttur einkaneyslu, sem hófst í ársbyrjun í fyrra,
hefur aukist mjög eftir hrun bankakerfisins og því er spáð að hann
verði 23½% á þessu ári. Gert er ráð fyrir að samdráttur einkaneyslu
frá því að hún náði hámarki árið 2007 verði meiri og langvinnari en
í niðursveiflunni á öndverðum tíunda áratug síðustu aldar (sjá mynd
IV-5). Niðursveiflan verður líka mikil í samanburði við önnur lönd, en
einkaneysla hefur tilhneigingu til að vera sveiflukenndari hér á landi
en í öðrum þróuðum hagkerfum auk þess sem vöxturinn á tímabilinu
2003–2007 var óvenjulega mikill.2
... um leið og ráðstöfunartekjur snarminnka og sparnaður eykst
Þróun ráðstöfunartekna hefur mikil áhrif á einkaneyslu. Þetta kom
vel fram í þeirri miklu þenslu sem var á árunum 2003 til 2007 sem
og í samdrætti einkaneyslu í fyrra þegar kaupmáttur launa minnkaði
verulega vegna mikillar verðbólgu og atvinna dróst saman. Hjöðnun
verðbólgu færist í aukana en búist er við að enn frekar dragi úr
atvinnu, nafnlaun hækki aðeins óverulega og tekjuskattar verði hækk-
aðir. Þess vegna er því spáð að kaupmáttur ráðstöfunartekna dragist
saman um 15½% í ár og haldist nokkurn veginn óbreyttur á næsta ári
þar til hann muni aukast lítils háttar árið 2011 (sjá mynd IV-6).
Líklegt er að sparnaður heimila aukist verulega eftir hrun banka-
kerfisins ef marka má reynslu annarra ríkja sem hafa farið í gegnum
fjármálakreppur. Þetta eru rökrétt viðbrögð í kjölfar fjármálakreppu
þegar heimili leitast við að koma efnahag sínum í eðlilegra horf.
Heimili kjósa að efla fjármálalegan viðnámsþrótt sinn eftir þau miklu
áföll sem þau hafa nýlega orðið fyrir og með hliðsjón af óvissum fram-
tíðarhorfum. Lífeyriseign hefur dregist saman, eignir heimila í hluta-
bréfasjóðum og ýmsum peningabréfasjóðum hafa minnkað verulega
og húsnæðisverð lækkar hröðum skrefum. Ekki er líklegt að aðgangur
að lánsfé verði aftur sá sami og áður. Með hliðsjón af öllu þessu má
búast við auknum sparnaði í varúðarskyni.

Samdráttur íbúðafjárfestingar mun vara í þrjú ár og raunvirði
húsnæðis lækka um 46% frá því sem það var hæst árið 2007
Reynslan sýnir að útgjöld sem miðast við áætlun til lengri tíma verða
sérstaklega illa úti í kjölfar fjármálakreppu. Yfirleitt líða tvö ár áður en
samdrætti íbúðafjárfestingar linnir.3 Þetta gefur til kynna að það tekur
tíma að koma efnahag heimila í eðlilegra horf, draga úr offramboði
óseldra íbúða og efla að nýju traust heimila á fjárhagslegu öryggi sínu
áður en þau þora að leggja út í stórtæka fjárfestingu eins og fast-
eignakaup. Kreppan mun að líkindum hafa langvarandi áhrif á fast-
eignamarkaðinn ef miðað er við hve kreppan er alvarleg og þenslan
í aðdraganda kreppunnar var mikil. Því er spáð að samdráttur íbúða-
Mynd IV-4
Þróun einkaneyslu, dagvöruveltu og greiðslu-
kortaveltu 1. ársfj. 2003 - 1. ársfj. 2009
Heimildir: Hagstofa Íslands, Rannsóknarsetur verslunarinnar,
Seðlabanki Íslands.
Magnbreyting frá fyrra ári (%)
Einkaneysla
Dagvöruvelta
Debet- og kreditkortavelta einstaklinga innanlands
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
‘09200820072006200520042003

Mynd IV-5
Þróun einkaneyslu eftir að hún náði
hámarki 1991, 2000 og 20071
1. Grunnspá Seðlabankans 2009-2011. Árstíðarleiðrétt gögn.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
Vísitala = 100 þann ársfj. sem einkaneysla nær hámarki
4. ársfj. 1991 - 4. ársfj. 1995
4. ársfj. 2000 - 4. ársfj. 2004
4. ársfj. 2007 - 4. ársfj. 2011
60
70
80
90
100
110
120
1716151413121110987654321
Fjöldi ársfj.
2. Sjá t.d. mynd 2.2 í Collyns, Charles og G. Russell Kincaid, (2003). „Managing Financial
Crises: Recent Experience and Lessons for Latin America“, IMF Occasional Paper 217,
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn, Washington D.C.; og Þórarinn G. Pétursson, (2008). „How
hard can it be? Inflation control around the world“, Central Bank of Iceland Working
Papers No. 40.
3. Sjá Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (2009). „From Recession to Recovery: How Soon and How
Strong?“, 3. kafli í World Economic Outlook, apríl 2009, bls. 103–138.