Skírnir - 01.04.1995, Blaðsíða 109

SKÍRNIR
MÝTAN UM ÍSLAND
103
hyggjumenn lýstu efasemdum um gildi miðstýringarinnar í Evr-
ópu (sjá t.d. DV 23. ágúst 1993), aðrir slógu á þjóðernisstrengi og
sögðu að nú gætu útlendingar keypt upp landið (sjá t.d. Tímann
30. apríl 1993). Frá upphafi ríkti óvissa um aðild annarra EFTA
ríkja að ESB og þar með um framtíð EFTA, EES og norrænnar
samvinnu,13 enda blossuðu átök um Evrópustefnuna fljótlega
upp á ný með gamalkunnum rökum um hættu á einangrun og
áhrifaleysi eða afsali á fullveldi yfir auðlindum landsins.
I deilunum um Evrópumálin mátti greina merki um vissa gerj-
un sem átt hefur sér stað í orðræðu um mýtuna um ísland. Á síð-
ari árum hafa fræðimenn ekki gert sig ánægða með að endursegja
gagnrýnislaust þá frásögn sem m. a. má finna í Islandssögu Jón-
asar frá Hriflu um Islendinga. Nýjar rannsóknir og viðhorf hafa
vegið að þeirri söguskoðun sem mýtan er reist á. Meðal þess sem
nú er dregið í efa er kúgun Dana á Islendingum.14 I því sambandi
er bent á að Islendingar hafi ætíð átt stuðningsmenn á danska
þinginu og að jafnvel hin alræmda einokunarverslun hafi ekki alla
tíð verið íslenskri valdastétt á móti skapi (Gísli Gunnarsson 1987;
Guðmundur Hálfdanarson 1991). Þá er því haldið fram að út-
breiðsla og árangur íslenskrar þjóðernishreyfingar í sjálfstæðis-
baráttunni stafi ekki síst af því að íhaldssamir bændur hafi mynd-
að hagsmunabandalag með frjálslyndum menntamönnum af því
þeim fannst sem áhrifum sínum og hefðbundinni þjóðfélagsskip-
an væri ógnað af frjálslyndisstraumum frá Danmörku. Guð-
mundur Hálfdanarson hefur lýst þessu svo: „Islenskir þjóðernis-
sinnar reyndu [...] að verja bændasamfélagið gegn ,utanaðkom-
andi‘ áhrifum með því að öðlast pólitískt sjálfstæði en þrátt fyrir
að þeim tækist hið síðarnefnda mistókst þeim hrapallega með hið
fyrrnefnda“ (1991, 161).
13 Miklar áhyggjur af framtíð Norðurlandaráðs komu fram á þingi þess í
Helsinki 1992. Menn veltu fyrir sér hvort samhæfing í starfi innan ESB yrði
meginverkefnið í framtíðinni og ísland því utanveltu (Arnar Guðmundsson
1992). Á Norðurlandaráðsþingi í Reykjavík í febrúar síðastliðnum var enn
rætt um framtíð ráðsins.
14 Sem dæmi má nefna að engar alvarlegar tilraunir voru gerðar til að laga íslend-
inga að dönskum háttum og vegna virðingar fjölmargra skandínavískra fræði-
manna fyrir tungumálinu var íslenskan alla tíð opinbert mál á íslandi (Kjartan
G. Ottósson 1990, 23-25).