Skírnir - 01.04.1995, Blaðsíða 244

238
GUÐNI ELÍSSON
SKÍRNIR
ist einnig í skýringartilraunum á merkingu nafnsins Eddu. Fræðimenn
hafa reynt að tengja það nafnorðinu óður, bæjarnafninu Oddi og lat-
nesku sögninni edo, þrátt fyrir að orðið komi fyrir í Snorra-Eddu og
merki þar formóðir eða langamma (22-24). Þessar þrjár skýringar séu
þannig ritaðar yfir þá sem fram kemur í bók Snorra Sturlusonar og túlk-
ar Helga það svo að í rannsóknarsögunni megi „sjá talsverðan mótþróa
gegn þeirri hugmynd að tengja við konur svo merkan skáldskap sem
Snorra-Eddu og eddukvæði" (23).6
Eitt eftirtektarverðasta dæmi Helgu í Máttugum meyjum varðar til-
raunir fræðimanna til að feðra Völuspá. Finnur Jónsson, Björn M. Ólsen
og Sigurður Nordal fjalla allir um hugsanlega hlutdeild kvenna að kvæð-
inu neðanmáls en kjósa að ræða um karlhöfundinn í meginmáli textans.
Nordal, sem næmur er á kvenrödd ljóðsins, setur fram þá kenningu að
það hafi verið ort af menntuðum karlmanni, hugsanlega Völu-Steini, en
móðir hans var völvan Þuríður sundafyllir. Að sögn Nordals sótti Völu-
Steinn innblástur í völugáfu móður sinnar sem hann síðan færði á bókfell
í breyttri mynd (60-62). Kenningin, sem sjálf er gott dæmi um þöggun
fornrar kvennamenningar í rannsóknarsögu þessarar aldar, lýsir einnig
fornri uppskafningu því Völu-Steinn „skrifar" yfir rödd móður sinnar
og breytir seið í skáldskap.
Markmið Helgu með Máttugum meyjum er ekki að draga upp heild-
armynd af íslenskum bókmenntum miðalda, heldur fremur að fylla upp í
eyður rannsóknarsögunnar og vega upp á móti þeim einradda hljómi
sem einkennir skrif eldri íslenskra fræðimanna á þessu sviði. Sögusýn
þeirra leyfði þeim aðeins að taka á þeim þáttum menningarinnar sem
tilheyrðu forréttindahópi þjóðfélagsins. Þótt rit þessi lýsi valdabaráttu
höfðingja draga þau upp stöðuga mynd af fornu menningarlífi. Með því
að einangra skáldskapinn frá því þjóðfélagi sem hann sprettur upp í er
breitt yfir óþægilega togstreitu í menningu fortíðar og nútíðar. Helga
beinir athyglinni hins vegar að þeim átökum sem leynast undir sléttu og
felldu yfirborðinu.
6 Annað dæmi um uppskafningu af þessu tagi má finna í nýlegri grein Helgu
Kress, „Njálsbrenna, karnival í Landeyjum". Þar fjallar hún um meðferð Ein-
ars Ólafs Sveinssonar á kaflanum um brennuna í útgáfu Islenskra fornrita á
Brennu-Njáls sögu. í greininni lýsir hún tilraunum Einars Ólafs til þess að
draga úr grótesku myndmáli kaflans með því að „skýra hana [gróteskuna] sem
eitthvað annað eða jafnvel hreinsa burt“ (32). Gróteskt myndmál frásagnar-
innar samræmist „illa hugmyndum fræðimanna um þessar sögur sem hetju-
bókmenntir" (32) og er það því fært út í jaðar textans (getið neðanmáls) sem
síðari tíma viðbót. Grein Helgu birtist í afmælisritinu Strengleikar slegnir
Robert Cook. Reykjavík: Menningar- og minningarsjóður Mette Magnussen,
1994.