Skírnir - 01.04.1996, Blaðsíða 196

190
KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
SKÍRNIR
hálfkvisti við bók Vilhjálms að breidd og dýpt séu teljandi á fingrum
annarrar handar. Sérstaða hennar liggur einkum í því að vera samfellt
kennslurit sem fylgir rauðum þræði frá upphafi til enda en ekki safn
meira og minna ósamstæðra ritgerða, eins og við kollegar Vilhjálms höf-
um flestir verið að senda frá okkur. Höfundurinn býr hér að því að hafa
haslað sér völl á sviði sem aðrir íslenskir fræðimenn hafa eingöngu sinnt
sem aukagetu; og raunar skapað sér þar slíkt hlutgengi að vart þykir ráð-
um ráðið, þegar siðferðileg úrlausnarefni í heilbrigðisþjónustu ber á
góma, nema álits hans sé leitað.
Margir munu kannast við gamla skrýtlu um að í tveimur háskóla-
greinum, hagfræði og heimspeki, séu lögð fyrir nákvæmlega sömu prófin
ár frá ári. Munurinn sé eingöngu sá að í hagfræðinni breytist „réttu svör-
in“ frá ári til árs en að í heimspekinni séu þau ávallt hin sömu. Það er eitt
einkenni hinnar nýju siðfræði heilbrigðisstétta að þessi skrýtla á ekki við
hana. Mörg vandamálin sem þar er glímt við eru það ný, og í svo
stöðugri þróun, að úrlausnir dagsins í dag eru orðnar úreltar á morgun.
Líftími bóka í þessum fræðum er því yfirleitt ekki langur; þær sem voru
gefnar út í Bretlandi og Bandaríkjunum á 8. og 9. áratugnum eru þegar
orðnar ansi velktar. Slík staðreynd breytir þó engu um gildi þess verks
sem hér hefur komið fyrir sjónir lesenda enda veitir það mjög greinar-
gott yfirlit yfir ýmis helstu álitamál heilbrigðissiðfræðinnar eins og þau
horfa við mönnum um þessar mundir: Ógnar tæknin mannúðlegri heil-
brigðisþjónustu? Hvenær á að segja sjúklingum allan sannleikann? Hvað
er átt við með upplýstu samþykki sjúklings? Eru fóstureyðingar og líkn-
ardráp siðferðilega réttlætanleg? Hver er réttlát forgangsröðun í heil-
brigðisþjónustu? - og svo mætti lengi telja. Ekki skorpnar yfir þessar
spurningar í bráð, né heldur svörin við þeim; enda hefur höfundur valið
þann skynsamlega kost að eyða meira púðri á slík sístæð álitamál en hin
sem taka stakkaskiptum nánast dag frá degi. Umræða hans um tækni-
frjóvganir svokallaðar er til dæmis fremur stuttaraleg og stenst, eðli sínu
samkvæmt, naumast lerlgi tímans tönn, sé hún ekki þegar orðin úrelt.
Til að gera langa sögu stutta leyfi ég mér að slá því fram hér í upphafi
að höfuðkostir Siðfræði lífs og dauða séu þrír. Hinn fyrsti er sá sem áður
var nefndur, að umfang verksins er slíkt að það ljær hverjum sæmilega
upplýstum lesanda glögga mynd af stöðu rökræðna í fræðum þessum.
Umfjöllunin er aukinheldur skýr og efnistök öguð. Fastatök þessi eru
ekki því að þakka að byrðin sem höfundur axlar sé létt; maður saknar
fárra sjónarmiða eða umræðuefna (nema þá helst umfjöllunar um sið-
fræði kynlífs og barneigna). Annar kosturinn er sá að Vilhjálmur lætur
flest viðhorf njóta sannmælis: Hann hafnar engum fyrirfram án þess að
hafa kannað rök þeirra og réttmæti, né gerir hann minni kröfur um rök-
stuðning til sjálfs sín en annarra. Rétt er að taka þetta sérstaklega fram
vegna þess að of margir kennslubókasmiðir í heimspeki falla í þá gryfju