Skírnir - 01.04.1996, Blaðsíða 242

MYNDLISTARMAÐUR SKÍRNIS
„Sól tér sortna, sígr fold í maru
Fyrstu fjórar ætingarmyndir Ragnheiðar Jónsdóttur við Völuspá urðu til
árið 1991, þegar heimsbyggðin fylgdust af ákafa með Flóabardaga hinum
síðari í sjónvarpinu. Eftir fylgdu sex myndir við kvæðið, allar af sömu
gerð og stærð. Það er fimmta myndin, sú fyrsta frá árinu 1992, sem hér
birtist. Myndin er byggð á 57. erindi ljóðsins sem er svohljóðandi:
Sól tér sortna,
sígr fold í mar,
hverfa af himni
heiðar stiprnur;
geisar eimi
við aldrnara,
leikr hár hiti
við himin siálfan.
Varla hefur Ragnheiður Jónsdóttir rennt grun í þann vanda sem beið
hennar þegar hún fór að gera myndsyrpu sína við Völuspá. Það er þraut-
in þyngri að gera sér í hugarlund orðræðu völvunnar og búa til haldbæra
mynd eftir lýsingu hennar. Myndirnar mega ekki vera myndskreytingar.
Þess háttar tilbúningur þrengir óhjákvæmilega víðerni kvæðisins með því
að festa ákveðna mynd í huga lesandans. Fátt er eins hvimleitt og við-
bætur sem rýra það innihald sem þeim var ætlað að skýra. Sú öld er liðin
þegar hægt var að myndskreyta texta með hermikenndum hætti. En jafn-
vel þótt ekki sé lengur talið heppilegt að herma myndrænt eftir
bókmenntalegum texta er ekkert sem bannar listamanni að nálgast slíkt
viðfangsefni með því að fara í fötin höfundarins. Þar er vitanlega átt við
hinn ókunna meistara Völuspár sem við þekkjum einungis íklæddan
purpuraskikkju völvunnar spakvitru.
Eins og frægt er orðið notaði Kurt Vonnegut kanarífugl námuverka-
manna sem dæmi um listamanninn í samfélaginu. Áður en nokkur
maður verður var gasmyndunar í göngunum neðanjarðar ærist fuglinn í
búrinu af ótta og skelfingu og varar námuverkamennina við aðsteðjandi
ógn. Með sama hætti má oft finna hugboð um uppsafnaða ólgu í þjóðlíf-
inu í verkum vökulla listamanna. Að því leytinu eru þeir ekki ólíkir
völvunni forvitru sem boðar Ragnarökkrið í Völuspá. Má jafnvel gera
því skóna að konur séu næmari á slíkar hræringar í þjóðlífinu en karlar.
Hér er vert að staldra við og skoða myndir Ragnheiðar frá fyrri tíð.
Á sjöunda áratugnum voru grafíkmyndir hennar eins konar fyrirboði
þeirra félagslegu sviptinga sem leiddu til kvennafrídagsins 1975 og rétt-
Skírnir, 170. ár (vor 1996)