Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1992, Qupperneq 69

66
MÚLAÞING
Geitavík í Borgarfirði kringum 1940.
nær tuttugu ára tilraunir af hálfu yfirvalda og dómstóla. Leiddi það því
af líkum, að almenningur fór snemma að mynda sér skoðanir um þessi
mál og gera tilraunir til þess að skýra eðli þeirra, eftir því sem hverjum
og einum þótti trúverðugast. Hafa þessar skýringartilraunir líka leitt til
þess, að mál þessi hafa smám saman aukizt mjög í meðförum kynslóð-
anna, enda er slíkt ekki óalgengt með sakamál.
Sé sú staðreynd aftur á móti höfð í huga, að mál þessi urðu Hans
Wíum einna skeinuhættust allra þeirra málaferla, sem hann átti í um æv-
ina, er augljóst, að þau hljóta að skipta verulegu máli í þessu sambandi,
enda spanna þau yfir hvorki meira né minna en hér um bil tuttugu ár af
embættis- og æviferli hans. Auk þess er Wíum án efa langþekktastur í
sögunni fyrir afskipti sín af þeim, og vafalaust hafa þau líka mótað
skoðanir manna á honum meir en nokkur önnur verk hans. Þess ber þó
að geta í upphafi, að ekki verður annað sagt en að þjóðtrú og almenn-
ingsálit hafi, einkum á síðari tímum, verið Wíum andstætt í þessum
málum og hlutur hans í þeim gerður sízt betri en efni stóðu til. Að þessu
leyti hefur Wíum algera sérstöðu einmitt í þessu máli, því að yfirleitt
hefur hann hlotið góðan dóm alþýðunnar fyrir embættisstörf sín og af-
skipti af sakamönnum. Ekki sízt þess vegna þykir forvitnilegt að taka
múlaþing
67
Mynd: A.H.
mál þessi hér til gaumgæfilegrar athugunar og íhugunar, einkum með
tilliti til hlutdeildar Wíums í þeim. Ekki ber þó svo að skilja, að lausn á
þeim eða endanleg niðurstaða sé auðfundin, heldur er ætlunin einungis
sú að rekja þessi mál eins ýtarlega eftir heimildum og kostur er á, og
verður í því sambandi aðallega byggt á samtímaskjölum embættismanna
og skrifum þeirra og annarra um þessi mál.
Upphaf þessara mála varð með þeim hætti, að sumarið 1739 ól ung-
lingsstúlka á bænum Geitavík í Borgarfirði eystra, Sunnefa Jónsdóttir
að nafni, bam, sem var hennar frumburður. Prestur þar í sveitinni var þá
séra Gísli Gíslason á Desjarmýri,1 og hlaut það að koma í hans hlut að
grafast fyrir um faðemi bamsins, svo sem skyldan bauð. Að nokkrum
dögum liðnum játaði Sunnefa, að faðir þess væri Jón bróðir hennar, sem
einnig var þar til heimilis, þá ungur að aldri. Hér var því um að ræða
glæp, sem var vanalega nefndur “blóðskömm” og hlaut að varða líf
þeirra beggja samkvæmt “Stóradómi”.2 Frá þessum atburði segir svo í
Desjarmýrarannál:
“Opinberaðist það ljóta mál í Borgarfirði, er síðan hefur verið kallað Sunnefu-
mál. Á jörðu þeirri í téðri sveit, er Geitavík heitir, voru tvö systkin. Hét pilturinn
Jón Jónsson, en stúlkan Sunnefa. Hún ól bam, og var maður einn á næsta bæ, er