Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1999, Qupperneq 73

Timburskipið á
Húseyjarsandi
Hjálmar Níelsson
Mig langar til að biðja ykkur að
fylgja mér aftur til stríðsáranna,
en þau eru mér mjög hugstæð og
efalaust mörgum öðrum sem eru á svipuð-
um aldri og ég. Kafbátahernaður hófst fyrst
í fyrri heimsstyrjöldinni og til að mæta
þeirri ógn sem honum fylgdi fundu Bretar
upp á því að fylkja skipum í skipalestir
(convoy) og þótti það gefast vel til varnar
kafbátum.
Þessi aðferð var aftur tekin upp í seinni
heimsstyrjöldinni af bandamönnum, svo-
kölluðum. Reyndar var þessi aðferð einnig
notuð af Bretum í Falklandseyjastríðinu en
er nú ekki talin henta lengur eftir tilkomu
kj amorkukafbáta.
Þegar skipum var fylkt í skipalestir var
algengasta stærð skipalestar 45 farmskip,
það er að segja níu raðir með fimm skipum í
hverri röð. Þótt þessi aðferð væri notuð til að
koma vistum og vopnum milli landa, fylgdi
þessu ýmislegt óhagræði, svo sem það að
velja þurfti saman skip í lestimar vegna þess
að hæggengasta skipið réð hraða lestarinnar.
Svo var árekstrarhætta nokkur sem gat stafað
af slæmu skyggni og sjógangi.
Libertyskipið John Brown í skipalest út af
austurströnd Bandaríkjanna í apríl 1944. Málverk
eftir John Stobart.
Þótt ég nefndi 45 skipa lestir sem al-
gengasta formið af skipalestum var það
síður en svo alhlítt, stundum voru fleiri og
stundum færri, einkum þegar hluti lestar
fór, til dæmis til íslenskrar hafnar, þótt aðal-
lestin færi áfram til Rússlands. Þarna gef ég
mér að lestin sé á leið frá Bandarrkjunum til
Rússlands.
Stjórnandi skipalestar var staðsettur á
skipi í miðju fyrstu raðar. Merki gaf hann
frá skipi sínu ýmist með merkjaflöggum
eða ljósum. Hann skipaði þannig fyrir um
að lestin beygði, færi í krákustiga, hægði á
sér eða sigldi fulla ferð. Skip sem reyndust
of hæggeng þegar til kastanna kom voru
skilin eftir í nálægri höfn. Sem dæmi þar
um má nefna olíuskipið E1 Grillo sem lagt
var í Seyðisfjarðarhöfn á stríðsárunum þar
til því var sökkt af þýskum flugvélum 10.
febrúar 1944. En það er önnur saga.
Nú er komið að því að segja frá Timbur-
skipinu á Húseyjarsandi. Það skip var eitt
af svokölluðum Libertyskipum.
Það er fyrst af því að segja hér austan-
lands að þegar þeir Húseyjarmenn fóru á
stjá miðvikudagsmorguninn 17. mars 1944,
eftir að hafa innbyrt hinn daglega árbít, varð
þeim gengið út að gá til veðurs. Þegar þeir
litu út á Héraðsflóann blasti við þeim
eitthvert ferlíki, sem þeir urðu að glöggva
71