Jón á Bægisá - 01.12.2001, Blaðsíða 15

Fróðleiksmolar um Georgíu
munkar flæmt burt flesta georgísku munkana; sá síðasti hvarf á brott
kringum 1860.
Sonur Jóhannesar Varazvatjes var Evþýmíos sem varð ábóti í Ívíron
eftir fráfall föður síns, en afsalaði sér tigninni eftir skamman tíma og gaf
sig óskiptan að bóklegum fræðum þartil hann andaðist árið 1027.
Evþýmíos hefur einkum getið sér orð fýrir útleggingar úr grísku á ge-
orgísku, en samdi aukþess margt á grísku. Hann er talinn meðal fremstu
höfunda Georgíumanna fyrir tært og tiginmannlegt orðfæri. Um daga
Evþýmíosar og lærisveina hans voru áhrif Miklagarðsmanna í georgísku
menntalífi hvað mest, og frá honum öðrum fremur er runnin hin gríska
stefna í bókmenntum landsins.
Einni öld síðar kom fram annar afburðamaður, Jóhannes Petrítsí (d.
kringum 1125) og reyndi að greiða götu þess sem best var í hugsun og
vísindum Grikkja með frumlegum heimspekiritum og þýðingum grískra
bóka. Hann var uppi á blómaskeiði býsanskrar endurfæðingar og bjó um
langt skeið í nágrenni við Miklagarð, í Petrítsoníklaustri í Búlgaríu. Þeg-
ar hér var komið leituðu menn æ meir á vit gömlu heimspekinganna,
Aristótelesar og síðar Platons, eða öllu heldur nýplatónskra höfunda.
Þeir höfðu þá um langan aldur verið lítt kunnir og varla nema í útdrátt-
um fýrri tíðar guðfræðinga. Útleggingar Jóhannesar á ritum Aristóteles-
ar eru löngu glataðar, en þýðingar hans á Frumpörtum guðfræðinnar eft-
ir Proklos Díadokos og riti Nemesísar frá Edessu, Um manneðlið, eru
enn til og sömuleiðis mikilvægar skýringar hans við rit Proklosar. Jó-
hannes Petrítsí fór aðrar leiðir í útleggingum sínum en Evþýmíos hafði
gert. Hann reyndi eftir föngum að snúa frumtextunum orð fýrir orð, og
varð úr því hálfgerð gríska í georgískum búningi. Verður orðfærið fyrir
bragðið ærið óskýrt og stirðlegt. Með þessu framtaki var Jóhannes Petr-
ítsí að leitast við að gera þjóð sinni sem fullkomnast vísinda- og menn-
ingarmál sem væri jafnkosta grískunni. Á dögum Jóhannesar hætti fyrr-
nefndur Davíð konungur að bera nafnbætur býsanskra hirðmanna að
hætti forvera sinna, nefndi sig nú einfaldlega konung Georgíu: Georgíu-
menn voru semsagt sérstök menningarþjóð og stóðu engum að baki.
Það voru Georgíumenn sem miðluðu Miklagarðsmönnum Barlaams
sögu og Jósafats, sem til er í íslenskri þýðingu. Um það efni farast bekkjar-
bróður mínum, Friðrik Þórðarsyni, svo orð í afarfróðlegri ritgerð í Tíma-
riti Máls og menningar (1/1971), sem ég hef að verulegu leyti stuðst við
í þessu greinarkorni:
„í sögu þessari segir frá indverskum konungssyni, Jósafat að nafni, og
þeirri speki og guðhræðslu sem hann nemur af Barlaam, kristnum ein-
setumanni. Sagan er fýrir öndverðu komin frá fndlandi, og innir í raun
fás/ á Æaeýúiá - Elepter djákni var meira fyrir sopann en sálina
13