Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2010, Page 13

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 86. árg. 2010 9
um helming lyfjamistaka til truflana og
einbeitingarskorts hjúkrunarfræðinga
(Beyea o.fl., 2003; Tang o.fl., 2007).
Vegna truflana við lyfjaumsýslu er
talið að R­in 5 séu vanrækt og það
eykur líkurnar á mistökum. Algengustu
truflanir, sem hjúkrunarfræðingar
verða fyrir við lyfjaumsýslu, eru þegar
þeir þurfa að sinna öðrum verkefnum
á meðan þeir taka til og gefa lyf og
þegar læknar og annað samstarfsfólk vill
ræða við hjúkrunarfræðinga á meðan á
lyfjaumsýslu stendur (Kreckler o.fl., 2008;
Tang o.fl., 2007).
Afleiðingar lyfjamistaka
Ekki eru öll lyfjamistök skaðleg og sem
betur fer hafa fæst þeirra áhrif á þá sem
fyrir þeim verða en viss hluti lyfjamistaka
leiðir til tímabundins eða varanlegs skaða
og jafnvel dauða. Talið er að 3­33%
þeirra sem verða fyrir lyfjamistökum verði
fyrir skaða og af þeim verði um 95% fyrir
tímabundnum skaða og 1­3% mistaka
valdi alvarlegum skaða. Varanlegur skaði
er mun sjaldgæfari og er talið að 0,02%
af öllum lyfjamistökum geti leitt til dauða.
Lyfjagjöf í æð eykur líkurnar á alvarlegum
afleiðingum lyfjamistaka. Þegar skoðuð
eru yfirlit yfir skráningar lyfjamistaka þar
sem lyf voru gefin í æð kemur fram að
mistök, sem ollu skaða, voru á bilinu
3­5% (Hicks og Becker, 2006; Pham
o.fl., 2008; Taxis og Barber, 2003, 2004).
Árið 2003 skoðaði Landlæknisembættið
tilkynningar um lyfjamistök sem bárust
því á 7 ára tímabili. Niðurstöður bentu til
þess að rekja mætti eitt til tvö dauðsföll
á ári til lyfjamistaka á Íslandi. Ef þessar
niðurstöður eru bornar saman við
niðurstöður annarra landa kemur í ljós
að tíðnin hér á landi er töluvert lægri
(Sigurður Guðmundsson, 2003).
Þær fáu rannsóknir, sem gerðar hafa
verið á líðan heilbrigðistarfsfólks sem
gerir lyfjamistök, benda til þess að
það geti verið andlega erfitt að valda
lyfjamistökum jafnvel þó að það hafi
lítil eða engin áhrif á sjúklinginn sjálfan.
Fyrsta breyting á líðan einkennist af ótta
um að mistökin hefðu skaðleg áhrif á
sjúklinginn, sektarkennd og hræðslu. Að
gera lyfjamistök getur haft langvarandi
áhrif á líðan hjúkrunarfræðinga, jafnvel í
mörg ár eftir að atvikið á sér stað (Wolf
o.fl., 2000).
Skráning lyfjamistaka
Rannsóknir hafa sýnt mikla vanskráningu
lyfjamistaka og e.t.v. má kenna því
um að hjúkrunarfræðingar viti ekki
hvað og hvernig beri að skrá þrátt fyrir
að langflestir þeirra telji sig vita hvað
lyfjamistök eru. Í rannsókn Flynn o.fl.
(2002) á 36 stofnunum, þar sem gerðar
voru vettvangsathuganir auk þess sem
skráning var skoðuð, voru 300 lyfjamistök
gerð, eða í nær 15% tilfella, en einungis
tilkynnt um ein mistökin. Algengast er að
tilkynnt sé um mistök sem hafa valdið
sjúklingi skaða þar sem auðvelt er að sjá
afleiðingar mistakanna og erfitt að láta
sem ekkert hafi gerst (Kohn o.fl., 2000;
Sheu o.fl., 2008).
Samkvæmt niðurstöðum rannsókna telja
60­77% hjúkrunarfræðinga algengustu
ástæðu vanskráningar á tilkynningum
um lyfjamistök vera hræðslu við
viðbrögð stjórnenda og samstarfsfólks
og hættu á að vera refsað eða sviptur
starfsleyfi. Aðrar algengar ástæður eru
að hjúkrunarfræðingar telja mistökin ekki
nægilega alvarleg, þá skortir þekkingu á
lögum og reglum um hvað á að tilkynna
og þeir eiga of annríkt (Mrayyan o.fl.,
2007; Ulanimo o.fl., 2007).
Hjúkrunarfræðingar telja eftirfarandi þætti
hvetja þá til að tilkynna um lyfjamistök:
aukinn skilningur lækna og yfirmanna,
Tafla 2. Rannsóknir þar sem greindar hafa verið tegundir lyfjamistaka hjúkrunarfræðinga á
sjúkrahúsum við lyfjagjöf í æð.
Tegund Úrtak Gagnaöflun Heimild
Of hröð bólusgjöf
Rangur innrennslishraði
Rangur skammtur
524 lyfjaskammtar Bein athugun Fahimi o.fl.
(2008)
Rangur innrennslishraði
Lyf ekki gefið
Vökvi gefinn án fyrirmæla
687 lyfjaskammtar Bein athugun Han o.fl.
(2005)
Of hröð bólusgjöf í útbláæðalegg
Of hröð bólusgjöf í holæðalegg
Rangur vökvi notaður til að leysa
upp lyf
430 lyfjaskammtar Bein athugun Taxis og
Barber
(2003)
Lyf gefin saman sem ekki má
gefa saman
Rangur vökvi notaður til að leysa
upp lyf
Rangur skammtur
Of hröð bólusgjöf í holæðalegg
122 lyfjaskammtar Bein athugun Taxis og
Barber
(2004)*
Rangur innrennslishraði
Lyf ekki gefið
Rangur skammtur
278 lyfjatiltektir og
337 lyfjagjafir
Bein athugun Wirtz o.fl.
(2003)
Lyf ekki gefið
Rangur skammtur
Rangt lyf
73759 tilkynningar
á 5 ára tímabili
Tilkynningar Hicks og
Becker
(2006)
*Samkvæmt reglum sjúkrahússins höfðu hjúkrunarfræðingar ekki leyfi til að gefa bólus. Bólus er
lyfjaskammtur gefinn úr sprautu í æð á tiltölulega skömmum tíma.
• Þreyta
• Skortur á verklegri færni
• Að geta ekki lesið skrift lækna
• Að lyf eru með svipuð heiti
• Verkferlum er ekki fylgt
• Skortur á þekkingu, t.d. ónógur skilningur
á lyfjum og lyfjafræði
• Samskiptavandamál milli starfstétta
• Samskiptavandamál milli vakta
• Flókin lyfjafyrirmæli
• Erfiðar skammstafanir
• Að þekkja ekki ástand sjúklings
Mynd 2. Algengar orsakir lyfjamistaka.