Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2010, Side 62

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 3. tbl. 86. árg. 201058
fyrir sér hvort þjónustuþörf þessa hóps hafi verið fullnægt.
Umönnunarbyrði er oft og tíðum mikil á aðstandendum og
eru hvíldarinnlagnir hugsaðar til að létta þá byrði og stuðla
þannig að því að hinn aldraði geti búið lengur heima (Gräsel,
1997; Lee o.fl., 2007). Rannsóknir sýna að hvíldarinnlagnir eru
valkostur sem aðstandendur nýta sér þegar umönnunarbyrði
er mikil og geta þær dregið tímabundið úr álagi á aðstandendur
(Cox, 1997; Gräsel, 1997; Salin og Astedt­Kurki, 2007).
Þó bendir nýleg fræðileg úttekt til þess að hvíldarinnlagnir
einar og sér hafi takmörkuð jákvæð áhrif á umönnunaraðila
en að hvíldarinnlagnir séu mikilvægur hluti af fjölbreyttri og
einstaklingsmiðaðri þjónustu (Shaw o.fl., 2009). Í rannsókn
Smyer og Chang (1999) komu fram fjórar ástæður fyrir því að
nýta sér hvíldarinnlögn: aldraðir og aðstandendur eru líkamlega
og tilfinningalega örmagna, aðstandendur vilja viðhalda
félagslegum tengslum, aðstandendur eru veikir og enginn
umönnunaraðili er til staðar. Þessar niðurstöður eru nokkuð
samhljóða þeim svörum sem fengust við opinni spurningu
um væntingar til hvíldarinnlagnar. Þegar umönnunaraðili er
maki er hann yfirleitt einnig aldraður og jafnvel sjálfur með
einhver heilsufarsvandamál. Ef umönnunaraðili er barn þess
aldraða hefur viðkomandi fleiri hlutverkum að gegna, eins og
vinnu utan heimilis og umsjá eigin barna. Því var áberandi að
aðstandendur, sem önnuðust aldraða ættingja, höfðu þörf fyrir
hvíld frá umönnuninni. Hinir öldruðu vonuðust hins vegar til að
öðlast bætta heilsu og líðan.
Það takmarkar þessa rannsókn að hún tók eingöngu til aldraðra
sem biðu eftir hvíldarinnlögn á öldrunarsviði Landspítala þegar
rannsóknin hófst. Úrtakið var þægindaúrtak og því ekki hægt
að ganga út frá því vísu að það endurspegli þann hóp aldraðra
sem nýtir sér hvíldarinnlagnir. Karlar voru fleiri en konur í
úrtakinu en það endurspeglar ekki kynjahlutfallið í þessum
aldurshópi almennt (Hagstofa Íslands, 2009). En þar sem
úrtakið var þægindaúrtak er ekki hægt að ganga út frá því að
kynjahlutfall úrtaks sé það sama og á biðlistanum. Líklega gefa
þó niðurstöðurnar nokkuð rétta mynd af þeim hópi sem beið
eftir hvíldarinnlögn á Landspítalanum þar sem úrtakið náði yfir
um helming þeirra sem voru á biðlista. Vegna smæðar úrtaks
(n = 24) eru niðurstöður ekki tölfræðilega marktækar og ekki
hægt að fá óyggjandi tengsl milli breyta eða mun milli kynja.
Takmarkandi þáttur við framkvæmd matsins er að það var
gert í einni heimsókn til hins aldraða í stað fleiri heimsókna
eins og RAI­HC­matið gerir ráð fyrir. Niðurstöðurnar byggjast
því algerlega á frásögn hins aldraða eða aðstandenda en ekki
á klínísku áliti hjúkrunarfræðings. Leiða má hugann að því
hvort það hafi haft áhrif á niðurstöður að í sumum tilvikum var
einungis rætt við nánasta aðstandanda.

LOKAORÐ
Aldraðir, sem biðu hvíldarinnlagnar á öldrunarsviði Land­
spítalans, höfðu ólík heilsufarsvandamál. Stærstur hluti hópsins
hafði greinst með minnissjúkdóm og almennt var færni þessa
hóps til að sinna daglegum athöfnum skert og hafði flestum
farið aftur síðustu mánuði. Í langflestum tilfellum bjó hinn
aldraði með aðalumönnunaraðila sínum. Helmingur þessa hóps
þarfnaðist stuðnings og eftirlits allan sólarhringinn. Einvera og
einangrun var algeng meðal hópsins. Umönnunarbyrði var oft
mikil á aðstandendum vegna lélegrar líkamlegrar, andlegrar
og félagslegrar stöðu þess aldraða. Hvíldarinnlagnir eru meðal
þeirra þjónustuúrræða sem öldruðum og aðstandendum
þeirra standa til boða en þær eru hugsaðar til að létta á
umönnunarbyrði og geta þannig stuðlað að því að hinn aldraði
geti búið lengur heima. Þessi rannsókn er sú fyrsta, svo vitað
sé, sem gerð hefur verið hérlendis á færni og þörfum aldraðra
einstaklinga sem bíða eftir hvíldarinnlögn. Rannsóknin gefur
mikilvægar upplýsingar fyrir hvíldarinnlagnir og geta veitt þeim
sem skipuleggja og veita slíka þjónustu ákveðna innsýn í
heilsufar, færni og væntingar þeirra sem nýta sér þjónustuna.
Ljóst er að þörf fyrir óformlegan og formlegan stuðning er mikil
meðal þeirra sem bíða eftir hvíldarinnlögn og eykst hún eftir
því sem hinum aldraða hrakar. Með reglulegu mati á færni og
þörfum hins aldraða, til dæmis í heilsugæslu og í heimahjúkrun,
er mögulegt að greina breytingar á þjónustuþörf í tíma og
bjóða þjónustuúrræði við hæfi.
Heimildir
Anna Birna Jensdóttir, Fanney Friðbjörnsdóttir, Hlíf Guðmundsdóttir, Hrafn
Pálsson, Ingibjörg Hjaltadóttir, Maríanna Haraldsdóttir, Ómar Harðarson,
Pálmi V. Jónsson og Þórunn Ólafsdóttir (1999). Heilsufar og hjúkrunarþörf
aldraðra sem njóta þjónustu heimahjúkrunar. Rannsókn framkvæmd af
RAI­stýrihóp 1997­1998 með þátttöku fjögurra heilsu gæslustöðva á Stór­
Reykjavíkursvæðinu. Reykjavík: Heilbrigðis­ og trygginga málaráðuneytið.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (e.d.). Elderly people. Improving oral health
amongst the elderly. Sótt 26. janúar 2007 á http://www.who.int/oral_
health/action/groups/en/index1.html.
Braithwaite, V. (1998). Institutional respite care: Breaking chores or breaking
social bonds? The Gerontologist, 38 (5), 610­617.
Coperland, J.R., Beekman, A.T., Dewey, M.E., Hooijer, C., Jordan, A.,
Lawlor, B.A., Lobo, A., Magnusson, H., Mann, A.H., Meller, I., Prince,
M.J., Reischies, F., Turrina, C., deVries, M.W., og Wilson, K.C. (1999).
Depression in Europe. Geographical distribution among older people.
The British Journal of Psychiatry, 174, 312­321.
Cox, C. (1997). Findings from a statewide program of respite care: A com­
parison of service users, stoppers and nonusers. The Gerontologist, 37,
511­517.
Ebersole, P., Hess, P., Touhy, T., og Jett, K. (2005). Gerontological Nursing
and Healthy Aging (2. útg.). St. Louis: Elsevier Mosby.
Ekwall, A.K., Sivberg, B., og Hallberg, I.R. (2007). Older caregiver‘s coping
strategies and sense of coherence in relation to quality of life. Journal of
Advanced Nursing, 57 (6), 584­596.
Ekwall, A.K., Sivberg, B., og Hallberg, I.R. (2005). Loneliness as a predictor
of quality of life among older caregivers. Journal of Advanced Nursing,
49 (1), 23­32.
Félagsmálaráðuneytið (2008a). Stefna í málefnum aldraðra til næstu ára. Sótt
22. júlí 2009 á http://www.felagsmalaraduneyti.is/malaflokkar/ malefni_
aldradra/Almennt//nr/4417.
Félagsmálaráðuneytið (2008b). Fjölgun úrræða fyrir aldraða. Sótt 25. júlí
2009 á http://www.felagsmalaraduneyti.is/frettir/frettatilkynningar/
nr/4076.
Fielo, S.B., og Warren, S.A. (2001). Home adaptation: Helping older people
age in place. Geriatric Nursing, 22 (5), 239­247.
Gama, E.V., Damián, J., Molino, J.P., Lópes, M.R., Pérez, M.L., og Iglesias,
F.G. (2000). Association of individual activities of daily living with self­
rated health in older people. Age and Ageing, 29, 267­270.
Gräsel, E. (1997). Temporary institutional respite in dementia cases: Who uti­
lizes this form of respite care and what effect does it have? International
Psychogeriatrics, 9 (4), 437­448.
Hagstofa Íslands (2009). Mannfjöldaspá. Sótt 25. júlí 2009 á http://hagstofa.
is/Hagtolur/Mannfjoldi/Framreikningur­mannfjoldans
Heilbrigðis­ og tryggingamálaráðuneytið (2005). Tillögur nefndar um
uppbygg ingu heildrænnar öldrunarþjónustu í Hafnarfirði. Sótt 8.
nóvember 2009 á http://www.heilbrigdisraduneyti.is/media/Skyrslur/
Hafnarfjordur­lokaskyrsla­feb.2006.pdf.