Þjóðmál - 01.03.2012, Blaðsíða 89

88 Þjóðmál VOR 2012
ins . Hér á landi eru umræður um lýðræðis­
halla innan EES­samstarfsins . Þeir sem
helst kvarta undan honum vilja rétta hann
af með því að ganga í Evrópusambandið!
Stefanía gerir grein fyrir inntaki forseta­
valds í ýmsum ríkjum og ber saman við
Ísland . Almenna niðurstaða hennar er
að forseti Íslands hagi sér í samræmi við
„venjur þingræðisins“ í almennum skilningi .
Undan tekningar séu þó þrjár, þegar Ólafur
Ragnar Grímsson hafi neitað að staðfesta
samþykkt lög alþingis . Hún segir að með
því hafi forsetaembættið verið „sveigt inn
á nýjar brautir“ . Forseti hafi með því þó
ekki haft „áhrif á ríkisstjórnarmeirihlutann
og þar með ekki á þingræðisregluna“ . Hins
vegar telur hún augljóst að með því að beita
synjunarvaldinu skerði forseti „svigrúm
þingmeirihlutans til að setja lög“ . Þarna
víkur Stefanía annars vegar að þingræðinu
í þröngum stjórn skipunarlegum skiln ingi,
það er að synjun forseta hafi ekki leitt til
þess að ríkisstjórn segði af sér, og hins vegar
að hinum víðari skilningi á þingræðinu,
það er að þingið skuli eiga síðasta orð um
efni laga .
Í þessu ljósi er ónákvæmt að segja að
athafnir Ólafs Ragnars hafi ekki haft áhrif á
þingræðisregluna . Hitt er síðan annað mál
að fram til þess tíma að Ólafur Ragnar tók
að beita synjunarvaldinu var það álit þeirra
sem ræddu beitingu þess að hún mundi
annaðhvort verða til þess að ríkisstjórn félli
eða forseti neyddist til að segja af sér vegna
þess að þingmenn mundu ekki láta slíkt
yfir sig ganga . Hvorugt hefur gerst . Risið á
alþingi og þar með þingræðisreglunni hefur
hins vegar lækkað vegna afskipta Ólafs
Ragnars . Alþingismenn rétta ekki hlut sinn
nema með því að breyta ákvæði 26 . gr .
stjórnarskrárinnar .
Ragnheiður Kristjánsdóttir segir að efa­
semdir um þingræðið komi einkum úr
þremur áttum . Í fyrsta lagi frá hægri­ og
íhalds mönnum en í öðru lagi frá byltingar­
sinnuðum vinstri mönnum . Gagn­
rýni þessara hópa beinist að lýðræðis­
fyrirkomulaginu í heild sinni, þeir vilji
afnema fulltrúalýðræðið . Í þriðja hópnum
séu hins vegar lýðræðissinnar sem vilji að
fulltrúalýðræðið hopi fyrir beinu lýðræði
eða þeir vilja skarpari skil milli löggjafar­
valds og framkvæmdavalds . Ragnheiður
segir: „Umræðan um galla þingræðisins
hefur nánast því alltaf verið sett fram í
tengslum við gagnrýni á stjórnmálakerfið
eða umræður um breytingar á íslenskri
stjórnskipun og þá sérstaklega einkenni á
íslenskri stjórnmálamenningu (og stjórn­
kerfi) sem hefur verið nefnt flokksræði .“
Íhaldsmenn eru dæmdir harkalega og
ranglega með því að skipa þeim í þann flokk
manna til hægri (nasista og fasista) sem vilja
afnám lýðræðis . Að kenna íhaldsmenn við
andstæðinga þingræðis rökstyður Ragn­
heiður með því að benda á að á sínum tíma
hafi verið hreyft hugmyndum um úrvals­
stjórn (elítustjórn) í anda Plat ons og nefnir
hún til sög unnar Frederik Vinding Kruse,
lagaprófessor í Danmörku, sem hefði haldið
fram kostum sérfræðingastjórnar um fram
þingræði og almennan kosningarétt . Það
er næsta langsótt að nefnda Vinding Kruse
til sögunnar á þennan hátt . Hann sætti
ásökunum eftir síðari heimsstyrjöldi na fyrir
að hafa dregið taum nasista .
Nær hefði verið að benda á stjórnskipun
Evrópusambandsins sem dæmi um tilraun
til að koma á fót elítustjórn . Þar fer fram­
kvæmdastjórn sambandsins, skipuð einum
fulltrúa hvers aðildarríkis, með frumkvæðis­
og eftirlitsvald . Hún sætir ekki kjöri þótt
ESB­þingið geti ýtt henni eða einstökum
framkvæmdastjórum frá völdum .
Rannsóknir Ragnheiðar Kristjánsdóttur
leiða hana til þeirrar niðurstöðu að meira sé
rætt um endurbætur á íslensku stjórnarfari
og stjórnkerfi þegar miklar sviptingar séu í