Tímarit Máls og menningar - 22.10.2002, Blaðsíða 4

Et helvetin aamuna – Fari það í ...
Smásaga. Aðalsteinn Davíðsson þýddi og ritaði formála
Bengt Pohjanen
Bengt Pohjanen er fæddur 1944 í Kassa, Pajala,
við finnsku landamærin. Hann er doktor í guð-
fræði og heimspeki og gaf út fyrstu skáldsögu
sína árið 1979.
Sagan „Fari það í . . .“ er skrifuð á Tornedals-
sænsku. Sænskan í Tornedal er mjög blönduð
finnskum orðum enda hefur finnska verið móð-
urmál verulegs hluta íbúa á því svæði.
Langt fram eftir 20. öld var háð þögult stríð
gegn finnskunni í Tornedal. Það var ekki nóg
með að börn finnskumælandi íbúa norður eftir
Lapplandi fengju enga kennslu í móðurmáli
sínu. Þeim var harðbannað að tala móðurmál
sitt innan veggja skólans og á skólalóðinni. Þau
fengu hvarvetna að heyra að tungumál þeirra
væri ómerkilegt og ætti að hverfa. Hins vegar
gekk finnskumælandi börnum misjafnlega vel
að tjá sig á máli „herraþjóðarinnar“.
Tornedals-mállýska finnskunnar sker sig þó
nokkuð frá því máli, sem gengur sem opinbert
mál í Finnlandi, máli finnskra fjölmiðla.
Höfundur sögunnar, Bengt Pohjanen, mót-
aðist í skugga þessara ofsókna gegn mállýsk-
unni. Sagan er runnin af þeirri rót, í henni tjáir
hann beiskju unglingsins sem finnur að hann er
að verða undir í baráttunni vegna þess að mál
hans og menning mætir fyrirlitningu og hroka
yfirvalda og skólans.
Í samtali drengsins og lögreglufantsins Fredriks-
sons koma fram ýmis einkenni á finnskum fram-
burði, samhljóðum og sérhljóðum, sérkenni
sem við getum brosað að og fundist skemmti-
leg en sem hafa verið sársaukafull fyrir þá sem
urðu að athlægi fyrir „asnalegt tungutak“.
Finnskan gerir ekki greinarmun á p/b, t/d eða
k/g. Því getur „vandaður“ framburður Finna
orðið blásið p, t, k þar sem á að vera b, d, g og
svo öfugt. Og eðlileg finnsk aðferð við erlend
orð er að setja „i“ aftan á þau orð sem enda á
samhljóða. Þess vegna kallar sögumaður syst-
ur sína Gaarini í stað Karen á sænsku.
Í finnsku er ekki til „f“ heldur aðeins „v“,
svo að Finnum hættir til að ruglast á því hvenær
rétt er að segja „f“ og hvenær „v“ (rétt eins og
Íslendingar ruglast á „s/z“ og „v/w“ í ensku).
Því segir drengurinn „vimtán“ í stað „fimmt-
án“ og systir hans „finnur“ í Pajala í stað þess
að „vinna“ þar. Og drengurinn segir „sustir“
þar sem hann ætti að segja „systir“. Fleira er
það sem gerir mál hans óbjörgulegt ef krafist
er af honum fullkomins framburðar á sænsku.
Þegar drengurinn reynir að standa fyrir máli
sínu er með öðrum orðum af nógu að taka fyr-
ir þann sem vill gera gys að honum og draga
dár að þeim sem bágt á með að tjá sig á fram-
andi máli.
Sögumaður okkar er útlagi í tungumálum.
Jafnvel nafn hans á hvergi heima. Hann heitir
„Bengt“ á sænsku, „Pentti“ á finnsku en
„Pänktti“ á eigin tungu, svo „skringilegar“ orð-
myndir eru hvorki viðurkenndar vestan né aust-
an landamæra Svíþjóðar og Finnlands. Finnska
mállýskan í Tornedal, sem þeir sem hana tala
nefna meän kieli (okkar mál) hefur til skamms
tíma notið takmarkaðrar virðingar.
Lífsreynsla Bengts af hrokafullum kennurum
og málfyrirlitningu yfirvalda er ótrúlega ofarlega
í huga hans og hefur skilið eftir sig ör. Því
komst þýðandi að þegar hann skrifaði honum til
að spyrja hann um smáatriði í málinu. Bréf
Bengts afhjúpaði nokkuð af sársaukanum sem
leynist undir bókstöfunum í þessari stuttu
sögu.
Bengt Pohjanen er maður sem vill snúa vörn í
sókn. Fyrir nokkrum árum ofbauð hann
Tornedals-búum með því að ganga fram fyrir
skjöldu og setja fram opinberlega kröfu um að
meän kieli fengi sérstöðu sem opinbert mál í
Svíþjóð, að Tornedals-mállýskan teldist eftir-
leiðis eitt af málum þjóðarinnar en ekki innflytj-
endatunga.
04 Smásaga Bengt 17.10.2002 10:57 Page 4