Tímarit Máls og menningar - 22.10.2002, Blaðsíða 29

Sigurður A. Magnússon: Kona allra tíma! bls. 29
mánuðum 1793 hitti hún ungan og ævintýraleg-
an fésýslumann frá Bandaríkjunum, Gilbert
Imlay að nafni. Hann fékk spilaborg allra hennar
fyrirfram mynduðu kenninga um ástina til að
hrynja. Í fyrsta sinn fannst henni að hún væri
raunverulega elskuð. Um samband þeirra má
kannski segja, að hún hafi klifrað alltof hátt uppí
draumatréð og hann hafi aldrei fengið af sér að
segja satt. Sterk? Var hún það? Má ekki segja að
hún hafi verið þungt blóm á alltof veikum stilk?
Imlay var ákaflega opinskár um kvennamál
sín – var með öðrum orðum að gorta. Hugsa
sér hvað hann var yndislega opinskár! Þetta
hlaut að vera strangheiðarlegur maður. Reynd-
ar var hann alla tíð ástfanginn – af hinni nafn-
toguðu Wollstonecraft. En hún lét glepjast af
ástríðunni sem hún hafði svo þrálátt vantreyst.
Reyndar áttu þau saman nokkra unaðslega
mánuði í sveitasælu Frakklands og innan tíðar
fæddist dóttirin Fanny. En Imlay færði hana full-
komlega bakvið ljósið hvað varðaði þokukennd
umsvif sín. Hann fór til Lundúna, en móðir og
dóttir skyldu fljótlega verða kvaddar þangað.
Þar varð hann strax elskhugi ungrar leikkonu.
Enda þótt Imlay kæmi Mary til að missa fót-
anna á jörðinni hélt hún áfram að fegra fyrir sér
þennan bragðaref smurðan öllum hugsanleg-
um olíum svika og pretta. Sambandið var and-
styggilegt: hann hélt henni á síglóandi steik-
arrist. Ekkert nema öryggisleysi, efasemdir og
lygar pakkaðar í fallegan jólagjafapappír. Þó að
ljótt sé að segja það minnir hún á fakír sem læt-
ur sér ekki til hugar koma að depla auga þegar
einhver stingur prjónum gegnum kinnarnar á
honum.
Þreytt á lífinu
Imlay hafði lofað að taka á móti móður og dótt-
ur á hafnarbakkanum í Lundúnum. Þar var eng-
inn Imlay. Hann var hjá ástmeynni. Ástandið
var skelfilegt. Mary tók of stóran skammt af
laudanum, ópíumdropum, en var bjargað á síð-
ustu stund. Af hverjum? Hverjum nema ástvin-
inum Imlay! Þá var kannski ráð að endurvekja
vonina? Hann sendi hana í ferðalag til Norður-
landa: hún átti að hjálpa honum við þokukennd
umsvifin. Örlög þeirra voru óaðskiljanleg, sagði
kvalarinn.
Afrakstur ferðalagsins var safn bréfa sem var
gefið út og fékk fádæma góðar viðtökur. Ekki
síst hjá gamla vininum William Godwin. Þegar
heim kom var Imlay fluttur í leiguhúsnæði
ásamt ástmey sinni, leikkonunni. Eftir heim-
sókn til þeirra fannst Mary mælirinn vera fullur.
Hún skrifaði biturt kveðjubréf og sagðist
mundu kasta sér í Temsá frá svo afviknum stað
að enginn vegur væri að bjarga sér. Fyrst arkaði
hún um strætin í ausandi regni til að verða
gegnblaut og eiga auðveldara með að sökkva
til botns. Síðan kastaði hún sér yfir brúarhand-
rið. Hún missti meðvitund, en nokkrir fiski-
menn hröðuðu sér á vettvang og drógu hana
uppí bátinn til sín.
Gifting og barneign
Hún náði sér. Imlay sigldi í skyndingu til París-
ar. Í staðinn kom Godwin inní myndina – þessi
fertugi róttæklingur og piparsveinn sem senni-
lega hafði varðveitt sveindóminn. Vinátta
þeirra var reist á gagnkvæmu tausti og virð-
ingu, en smátt og smátt óx ástarkenndin.
Bæði voru þau svo viðkvæm að lítið þurfti til að
valda þeim óendanlegum sársauka. Þegar í
ljós kom að Mary var með barni var hún skelf-
ingu lostin. Hún var einfaldlega dauðskelkuð
við að verða yfirgefin á nýjaleik. Godwin var
líka andvígur hjónabandi sem stofnun, en nú
voru það hamingja og sálarró Mary sem öllu
máli skiptu. Að standa ein sem ógift móðir var
óbærileg tilhugsun. Þau voru gefin saman í
mars 1797.
Þegar móðir Mary lá banaleguna hafði hún
sagt: „Dálitla biðlund og öllu er lokið.“ Þessi
orð endurtók Mary við Godwin þegar barnið átti
að fæðast. Hún vildi ekki að hann væri við rúm-
stokkinn; ljósmóðirin nægði. Hversvegna ætti
þetta ekki að ganga vel? Hún var við góða
heilsu. Godwin snæddi kvöldmat með vinum
sínum og frá efri hæðinni heyrðist barnsgrátur.
Klukkan tvö um nóttina var ljóst að ekki var
allt með felldu. Legkakan kom ekki og hætta
var á að Mary mundi blæða út. Godwin var ekki
hleypt inní stofuna, en beðinn að sækja yfir-
lækninn á fæðingardeildinni. Honum seinkaði
og kom með hendurnar ataðar í bakteríum –
sem þá voru óþekktar. Með smitbærum hönd-
unum plokkaði hann fylgjuna bita fyrir bita á
nokkrum klukkustundum. Það var ólýsanleg
pynding.
Í tíu daga voru kvalirnar linnulausar. Undir
lokin fékk Mary svo hastarlegt kölduflog að
rúmið skalf og nötraði. Það var allsherjarblóð-
eitrun. Hversu staðráðin sem hún var í að halda
lífi, kom það að engu haldi. Dauðinn virti hinsta
viljaátak hennar að vettugi. Læknarnir þrír
gerðu ekki annað en hrista höfðið. Og
örvinglaður skrifaði Godwin stutt og laggott í
dagbók sína: „Tuttugu mínútur fyrir átta.“
Nokkrum vikum síðar hóf hann að semja
minningar um höfund bókarinnar um réttindi
kvenna. Hann vildi vera fullkomlega opinskár
og heiðarlegur, en fólk býsnaðist yfir „tilfinn-
ingakulda“ hans. Barnið lifði af og hlaut nafn
móður sinnar. Varð Mary yngri síðar
heimskunn fyrir skáldsöguna Frankenstein
(1818) og brotthlaup sitt árið 1814 með skáld-
inu Percy Bysshe Shelley, sem yfirgaf barn-
unga eiginkonuna, Harriet, með þeim afleiðing-
um að hún svipti sig lífi. Shelley drukknaði á
Genúaflóa í júlí 1822. Líkinu skolaði á land og
var brennt á ströndinni af Byron lávarði og
beljakanum Edward John Trelawney sem síðar
samdi bók um Byron (1858). Aska Shelleys,
ásamt hjartanu sem ekki hafði orðið þriggja
tíma eldi að bráð, var jarðsett í mótmælenda-
kirkjugarði í Róm með grafskriftinni Cor cordi-
um.
Mary yngri, sem var bæði skapmild og hóg-
vær einsog faðir hennar, dýrkaði minningu
móður sinnar til æviloka árið 1851. Godwin
kvæntist aftur árið 1801 og eignaðist stjúpdótt-
urina Claire Clairmont sem var um skeið ást-
kona Byrons lávarðar.
Verður varla annað sagt en lífsferill kvenn-
anna, sem hér hafa komið við sögu, sé um
margt óvenjulegur.
Sigurður A. Magnússon (f. 1928) er rithöfundur og þýðandi.
Hann hlaut menningarverðlaun DV 1980 fyrir uppvaxtar-
sögu sína Undir kalstjörnu. Nýjustu verk hans eru Undir
dagstjörnu (2000) og Á hnífsins egg (2001).
27 Kona allra tíma 17.10.2002 11:03 Page 29