Tímarit Máls og menningar - 22.10.2002, Page 27

Kona allra tíma!
Mary Wollstonecraft – fyrsti femíníski heimpsekingur Vesturlanda
Sigurður A. Magnússon
Liðnar eru liðlega tvær aldir síðan Mary Woll-
stonecraft (1759–1797) féll frá við hörmulegar
kringumstæður. Hún hefur verið kölluð fyrsti
femíníski heimspekingur Vesturlanda, frum-
kvöðull kvennahreyfingarinnar, og má til sanns
vegar færa. Ögrandi bók hennar, A Vindication
of the Rights of Women (1792), vakti gremju
og hneykslun samtímamanna, einkanlega hug-
myndirnar um frelsi kvenna, uppeldi barna og
kennslu í skólum, enda voru þær í senn djarfar,
frumlegar og framsæknar. Þær kunna að þykja
sjálfsagðar í nútímanum, en eru samt enn í
fullu gildi – í nýju samhengi. Stefnuyfirlýsingin
er að sönnu eilítið ruglingsleg og staglkennd,
en samt má líkja henni við hressandi andblæ
inní mollulega vistarveru.
Fyrir fimm árum birti sænski sagnfræðingurinn
Elizabeth Laurin-Cederschiöld bók um Mary
Wollstonecraft og nefndi hana Alla tiders
kvinna. Er þar brugðið upp litríkri mynd af lífs-
ferli sem auðkenndist af miklum innri átökum,
baráttu, hörmum og vonbrigðum, en líka sjálfs-
þroska og rómantík.
„Ég gefst á vald skynseminni, ekki karl-
manninum,“ segir Wollstonecraft. Lykilorðið í
hugmyndaheimi hennar er skynsemi. Í anda
upplýsingarinnar skrifar hún að skynsemin sé
eina leiðin til að öðlast siðgæðislegt sjálfstæði.
Hún bendir líka á að skynsemina megi þroska
og þróa. Hún felist í getunni til að finna sann-
leikann og betrumbæta sjálfan sig, ekki bara
umhverfið.
En konur séu álitnar líða fyrir skort á skyn-
semi, sem karlkynið hafi einkarétt á. Hvílíka
niðurlægingu, áhyggjur og harma hafi konan
ekki verið þvinguð til að þola fyrir þá útbreiddu
skoðun að hún sé fremur sköpuð til að finna til
en hugsa.
Nám og styrkur
Hvernig eiga konur þá að geta látið að sér
kveða, skapað sér virðingu og orðið meðvitað-
ar um eigin verðleika? Og það á tímum þegar
meðfæddum gáfum er frá öndverðu beint að
„réttri“ hegðun: hvernig koma beri fram. Svar-
ið er að ungum stúlkum eigi ekki að kenna
pjatt, ástleitni eða slægð. Þær eigi að rækta sig
og bæta, en ekki bara hlusta á gullhamra. Þær
eigi að styrkja líkamann í stað þess að sitja kyrr-
ar og leika sér að brúðum. Þær eigi ekki að taka
þátt í fánýtum samræðum. Þær eigi að draga
almennar ályktarnir af því sem þær sjá og
skynja, en ekki bara standa og góna með tóm-
látum tilgerðarsvip. Að öðrum kosti lítillækki
þær sig og verði auðveld leikföng karlmanna,
„barnahringlur“ þeirra.
27 Kona allra tíma 17.10.2002 11:03 Page 27