Tímarit Máls og menningar - 22.10.2002, Qupperneq 57

ur sínum. Loks lýsir
Guðrún Borgfjörð
ferðalagi fjölskyldu
sinnar sem tók sig upp
og flutti frá Akureyri til
Reykjavíkur, þegar hún
var níu ára gömul.
Ferðalögum og
hreyfingu er því teflt
fram gegn kyrrstöðunni
sem einkenndi daglegt
líf. Ferðalagið, umskipt-
in og þau undur sem
fyrir augu bar á leiðinni
verða hið frásagnar-
verða og slík reynsla er
ef til vill sú réttlæting
sem konurnar þurftu
fyrir þeirri ákvörðun sinni að taka sér penna í
hönd og skrá æviminningar sínar. Ein kvenn-
anna sem aldrei sigldu utan, og enga formlega
menntun hlutu, Kristín Sigfúsdóttir, spyr í upp-
hafskafla endurminninga sinna:
Hvernig á að skrifa um það þegar hver dag-
urinn er öðrum líkur og ekkert markvert gerist?
Hvernig á sá að skrifa ævisögu sína, sem
lengst af dvelur í sama umhverfi og sjaldan
stígur út yfir þröskuld heimilisins?10
Þrátt fyrir að Kristín væri vinsæll rithöfundur á
sínum tíma fylltist hún vanmáttarkennd gagn-
vart ríkjandi bókmenntahefð þegar hún stóð
frammi fyrir því verkefni að setja æviminningar
sínar á blað. Til að réttlæta þá ákvörðun lætur
hún lesendur vita af því strax í fyrstu málsgrein
að hún hafi ekki sest niður að eigin frumkvæði,
heldur vegna þess að mikilsvirtur en ónafn-
greindur vinur hafi hvatt hana til þess.
Einkasviðið
Hingað til hef ég einblínt á það sem konurnar
átján fjalla um í æviminningum sínum. Það er
þó ekki síður áhugavert að velta fyrir sér þögn-
inni og skoða það sem ekki er sagt. Hvaða svið
mannlífsins eru það sem ekki þykir ástæða til,
eða við hæfi, að fara mörgum orðum um?
Á síðustu áratugum hafa kvennarannsóknir í
auknum mæli beint sjónum sínum að einka-
sviðinu sem mikilsverðu rannsóknarsviði til
þess að nálgast
áður hulinn heim
kvenna. Það kom
því nokkuð á óvart
hversu lítið ís-
lensku konurnar
ræddu um þau
málefni sem
hefðbundið er að
kenna við einka-
sviðið. Málefni
eins og hjóna-
bandið, móður-
hlutverkið, af-
staða kvenna til
líkama síns og
eigin sjálfsmynd-
ar eða viðhorf
þeirra til lífs og dauða eru ekki áberandi í þeim
ævisögum sem kynntar eru í bókinni. Persónu-
legt efni af þessu tagi er helst að finna í nýleg-
um æviminningum yngri kvenna. Halla Linker
dvelur til að mynda talsvert við hjónaband sitt
og fjölskyldulíf og Rannveig Löve og Katrín
Ólafsdóttir fjalla báðar á tilfinningaþrunginn
hátt um aðskilnað og barnamissi. Guðbjörg frá
Broddanesi getur þess hinsvegar aðeins einu
sinni og í framhjáhlaupi að hún eigi börn. Og
þótt Viktoría Bjarnadóttir tíundi nákvæmlega
fæðingardaga barna sinna tólf, þá verður henni
einkum tíðrætt um veðurfar og þau verk sem
hún var að sinna þegar að fæðingunum kom.
Tilfinningar sínar í garð barnanna eða sorgina
sem fylgdi í kjölfar þess barnamissis sem hún
varð fyrir ræðir hún ekki. Nútímalesendum,
sem fyrir löngu hafa mettast af lýsingum á ást-
um og kynlífi samborgaranna í tímaritsviðtölum
þar sem viðmælendur „láta allt flakka“, koma
óvæntar uppljóstranir Kristínar Dahlstedt um
ótímabærar þunganir sínar alltaf jafnmikið á
óvart. Hún dvelur ekki lengi við kynni sín af
barnsfeðrunum eða aðdraganda hverrar þung-
unar heldur vindur sér beint að efninu og segir
fumlaust, en nákvæmlega, frá því hvernig hún
tilkynnti barnsfeðrunum þremur hvað orðið
væri, og lýsir viðbrögðum þeirra við tíðindun-
um.
Litríkar sögur
Konurnar sem Ragnhildur kynnir okkur fyrir í
bók sinni, söngkonan, móðirin, bóndakonan,
barnið, menntakonan, ljósmóðirin, skáldkonan,
trúkonan, dóttirin, leikkonan, sjúklingurinn, at-
hafnakonan, ferðalangurinn, systirin, sauma-
konan, flóttakonan, kennarinn, eiginkonan, sig-
urvegarinn, fræðikonan, hetjan . . . eiga sér allar
litríkar sögur og vonlaust er að reyna að af-
marka hverja þeirra í einhverjum einum flokki.
Saga hverrar konu er einstök vegna þess að
mannsævin er einstök. (Sjálfs)ævisögur þeirra
gefa lesendum á tuttugustu og fyrstu öld þó
ákveðna innsýn í það hversu margbreytilegu lífi
formæður okkar á nítjándu og tuttugustu öld
lifðu. Sögur þeirra sýna glöggt margbreytileika
kvenlegrar tilveru og að „raunveruleikinn“ get-
ur verið ævintýralegri en nokkur skáldskapur.
Heimildir
1 Irma Erlingsdóttir og Sigríður Þorgeirsdóttir, „Inn-
gangur“ og Simone de Beauvoir, „Hitt kynið – Inn-
gangur“. Simone de Beauvoir. Heimspekingur, rit-
höfundur, femínisti. Rvík. 1999, bls. 9–10 og
27–28.
2 Ragnhildur Richter, „Inngangur“. Íslenskar konur,
ævisögur, Rvík. 2002, bls. 11.
3 Ragnhildur Richter, Lafað í röndinni á mannfélag-
inu. Um sjálfsævisögur kvenna. Rvík. 1997, bls.
24.
4 Guðbjörg Jónsdóttir, „Gamlar glæður“. Íslenskar
konur, ævisögur, Rvík. 2002, bls. 151.
5 Guðrún Borgfjörð, „Minningar“. Íslenskar konur,
ævisögur, Rvík. 2002, bls. 191–192.
6 Viktoría Bjarnadóttir, „Vökustundir að vestan“.
Íslenskar konur, ævisögur, Rvík. 2002, bls.
681–682.
7 Guðrún Borgfjörð, „Minningar“. Íslenskar konur,
ævisögur, Rvík. 2002, bls. 192.
8 Málfríður Einarsdóttir, „Samastaður í tilverunni“.
Íslenskar konur, ævisögur, Rvík. 2002, bls. 544.
9 Ragnhildur Richter, „Inngangur“. Íslenskar konur,
ævisögur, Rvík. 2002, bls. 11.
10 Kristín Sigfúsdóttir, „Í föðurgarði, bernskuminn-
ingar“. Íslenskar konur, ævisögur, Rvík. 2002, bls.
469.
Þorgerður Þorvaldsdóttir (f. 1968) lauk BA prófi í sagnfræði frá
Háskóla Íslands og MA prófi í kynjafræðum (Gender Studies and
Feminist Theory) frá The New School of Social Research, New
York. Þorgerður er sjálfstætt starfandi fræðimaður í Reykjavíkur-
Akademíunni.
bls. 57Þorgerður Þorvaldsdóttir: Um bókina Íslenskar konur – ævisögur
Í bókinni Íslenskar konur, ævisögur eru
kaflar úr ævisögum 18 íslenskra kvenna.
Þær eru: Anna Borg, Anna frá Moldnúpi,
Arnheiður Sigurðardóttir, Eufemia
Waage, Guðbjörg Jónsdóttir, Guðrún
Borgfjörð, Halla Linker, Helga M. Níels-
dóttir, Katrín Ólafsdóttir, Kristín Dahl-
stedt, Kristín Sigfúsdóttir, María Markan,
Málfríður Einarsdóttir, Ólafía Jóhanns-
dóttir, Ólöf Sigurðardóttir, Rannveig I.E.
Löve, Viktoría Bjarnadóttir og Þórunn
Elfa Magnúsdóttir.
54 Kvennasögubók 17.10.2002 11:07 Page 57