Gerðir kirkjuþings - 01.01.2011, Side 21

21

tillögu að stjórnarskrá væri að sjálfsögðu ekki verið að kjósa um þjóðkirkjuna
sérstaklega. Það er hins vegar stjórnarskrárvarinn réttur þjóðarinnar sjálfrar að ákveða
hvort þjóðkirkja skuli vera hér í landi eða ekki. Framhjá þessum rétti þjóðarinnar
verður ekki gengið með sjónhverfingum einum saman.

Lýðveldisstjórnarskráin kveður á um það að ríkisvaldið skuli styðja og vernda þjóð-
kirkjuna. Þetta er arfur frá gamalli tíð og engin þörf er lengur á slíku verndarákvæði í
stjórnarskrá. Hér ríkir trúfrelsi og mikilvægt er að ríkisvaldið búi svo um hnútana í
löggjöf að landsmenn eigi frjálst val og öll trúfélög njóti fyllsta réttar. Það er
útbreiddur misskilningur, bæði meðal almennings og stjórnmálamanna, að stuðningur
almannavalds við þjóðkirkjuna felist öðru fremur í því að ríkið standi fjárhagslega
straum af kirkjunni. Vissulega innheimtir ríkið með beinum sköttum sóknargjöld sem
eru í eðli sínu félagsgjöld og renna til safnaða þjóðkirkjunnar eins og allra annarra
trúfélaga í landinu til þess að standa undir margháttaðri velferðarþjónustu í nær-
samfélaginu. Þessi sóknargjöld hafa nú verið skert um 20% frá fjárlögum ársins 2008
að teknu tilliti til úrsagna úr þjóðkirkjunni og stefnir í mikið óefni víðs vegar um
landið. Hitt er þó nauðsynlegt að hafa í huga að fjárstuðningur ríkisins við þjóð-
kirkjuna byggist fyrst og fremst á samningum ríkis og kirkju, svonefndu kirkju-
jarðasamkomulagi frá árinu 1997, um stórfellda afhendingu kirkjujarða og kirkjueigna
til ríkisins. Endurgjald ríkisins fyrir þessi verðmæti fólst í því að laun tiltekins fjölda
starfsmanna þjóðkirkjunnar skyldu í framtíðinni koma úr ríkissjóði. Þetta samkomulag
hefur verið lögfest og virt, meðal annars við þann óhjákvæmilega niðurskurð
ríkisútgjalda sem efnahagshrunið kallaði á og þjóðkirkjan hefur fyrir sitt leyti tekið
þátt í að axla. Kirkjujarðasamkomulagið myndi að sjálfsögðu halda fullu gildi sínu
þótt sú leið yrði farin að hin evangeliska lúterska kirkja skyldi ekki lengur vera
þjóðkirkja á Íslandi. Allt tal um milljarða sparnað ríkisins við slíka ákvörðun er einber
blekking.

Við setningu aukakirkjuþings í sumar greindi ég frá því að milliþinganefndin sem
kirkjuþing kaus á síðasta ári til að fara yfir þjóðkirkjufrumvarpið myndi leggja fyrir
þetta kirkjuþing ýmsar róttækar breytingar í því skyni að auka trúverðugleika
þjóðkirkjunnar í samfélaginu. Þar má nefna að biskupar og prestar verði ekki lengur
skilgreindir í lögum sem embættismenn ríkisins, í kirkju sem ekki er lengur
ríkiskirkja, heldur embættismenn þjóðkirkjunnar sjálfrar, að staða leikmanna í
kirkjunni verði styrkt og skipan kirkjuráðs breytt, kjörtími biskupa verði takmarkaður
við tólf ár að hámarki og embætti vígslubiskupa efld og svo loks að kirkjuþing fái
fjárstjórnarvald í kirkjunni og axli raunverulega ábyrgð á þeim vandasömu verkefnum
sem slíku valdi fylgja. Allt verður þetta til umfjöllunar á þessu þingi og margt fleira
sem til úrbóta stefnir. Hins vegar hefur verið horfið að því ráði að leggja til við
kirkjuþing að milliþinganefndin starfi áfram að gerð frumvarps til nýrra
þjóðkirkjulaga og skili kirkjuþinginu endanlegum niðurstöðum sínum á næsta ári.
Þetta er fyrst og fremst gert til að skapa betri frið, meiri skilning og öflugri samstöðu
um þær stjórnkerfisbreytingar innan kirkjunnar sem nauðsynlegar eru. Þörf á
breytingum og endurbótum endurspeglast meðal annars í nýlegri skýrslu Ríkisendur-
skoðunar um biskupsstofu, sóknir og sjóði kirkjunnar sem brýn nauðsyn er á að
kirkjuþing og kirkjuráð taki til gaumgæfilegrar skoðunar. Ég ítreka svo enn og aftur
að þjóðkirkjan verður í auknum mæli að leita til grasrótarinnar, fólksins í safnaðar-
starfinu, ef hún vill endurheimta traust og trúnað og vera í lífrænum tengslum við
fólkið í landinu, meðal annars með gerbreytingu á öllu fyrirkomulagi kosninga innan
kirkjunnar, bæði biskupskosninga og kosninga til kirkjuþings.