Félagsbréf - 01.03.1962, Blaðsíða 25

FÉLAGSBRÉF
21
ævum, er alkunnur. í Alþingismannatáli sínu telur höfundurinn,
Brynleifur Tobíasson, yfir 25 rit Hannesar smærri og stærri; að-
eins eitt þessara rita og hið umfangsmesta skal hér gert að um-
talsefni.
Þetta öndvegisrit dr. Hannesar er geymt í handriti höfundar í
þjóðskjalasafni. Alllöng greinargerð fylgir um það, hvernig rit
þetta varð til. Dr. Hannes vann að því í meir en 24 ár. Til þessa
ldaut hann smávægilegan styrk frá alþingi, gegn því að ríkið ætti
handritið að honum látnum. Ekki veit ég þess dæmi, að nokkur
maður hafi unnið jafn rækilega fyrir styrkveitingu, enda var hér
ekki unnið til fjár, heldur af innri hvöt. En hvað hefur þetta rit
svo að geyma? Þegar Einar heit. Arnórsson var menntamálaráð-
herra flutti hann erindi um þetta rit í ríkisútvarpið og bað mig
áður að gera lauslegt yfirlit um magn þessa ritverks. Það geymir
ekki ævisögur, heldur efnivið að ævisögum lærðra manna, allra
þeirra, sem lifað hafa með þjóð vorri frá siðaskiptum og fram
yfir aldamótin 1800. Tala þeirra er 2092, og mér telst svo til,
að ritið sé um 17.500 þéttskrifaðar síður í kvartbroti. Mest er þó
um vert, að dr. Hannes vann allt þetta verk á þann hátt, að þær
mörgu þúsundir heimilda, er hann rannsakaði, eru þurrausnar í
eitt skipti fyrir öll. Hér eru samankomnar þær staðreyndir, sem
varðveitzt hafa um alla þá forvígismenn, sem þjóðin hefur átt á
mestu örlagaöldum, er yfir hana hafa gengið, alla þá menn, sem
héldu í lienni lífinu, hugrekki hennar, menntun og kristindómi. —
Menn gera sér enn lítt ljóst, hvílík ógrynni heimilda dr. Hannes
þurfti að rannsaka til að koma þessu riti saman, heilar safna-
deildir bæði innan lands og utan. Hann elti ekki heimildir sínar,
heldur gekk á móti þeim. Ritið geymdi hann í stórum skáp með
hólfum í stafrófsröð og selti jafnan liverja nýja vitneskju inn á
sinn stað. Hann lagði svo fyrir, að rit þetta skyldi geymt á þess-
um lausu blöðum í blýhylkjum til útláns á lestrarsal þjóðskjala-
safnsins. En þarna var ég algerlega ósammála þeim mæta manni.
Rit í lausum blöðum eru jafnan í hætlu. Eg reri að því öllum árum