Félagsbréf - 01.07.1962, Síða 14

10
F É L A G S B R É F
nema um einar tvær þúsundir, en frá 1821 til 1833 um fimm þús-
undir. Auðsætt er, að þessi góðæriskafli hafði glætt bjartsýni sumra
þeirra manna, sem þá voru að vaxa upp, gefið þeim trú á, að svo
mundi halda áfram og þjóðin fara að réttast úr kútnum. En til
voru aðrir menn, eldri og reyndari, sem töldu þessa fjölgun var-
hugaverða og jafnvel ískyggilega.
Einmitt sama ár sem Tómas Sæmundsson fór lieim til íslands,
kom út í Kaupmannahöfn dálítill bæklingur á dönsku: Om Is-
lands Folkemængde og oekonomiske Tilstand (Um mannfjölda ís-
lands og efnahag). Höfundur var Bjarni Thorsteinsson, amtmaður
á Vesturlandi, einn vitrasti og virtasti Islendingur um sína daga.
Hann ber í þessu riti upp tvær spurningar: Getur ísland framfleytt
þeim mannfjölda, sem nú er í landinu? Er æskilegt, að þjóðinni fjölgi
nreir en þegar er orðið? Fyrri spurningunni svarar hann játandi,
og þó með allri varúð. En þeirri síðari treystir hann sér ekki til
að svara öðru vísi en neitandi. Meiri fólksfjölgun verði að minnsta
kosti að gerast mjög hægt, ef vel eigi að fara.
Bjarni Thorsteinsson reisir þessar niðurstöður sínar á rækileg-
um athugunum á bjargræðisvegum þjóðarinnar. Hann getur þess,
að um akuryrkju sé ekki að ræða á íslandi og þar geti varla þróazt
neinn iðnaður. Um fiskveiðarnar bendir hann meðal annars á, að
aflabrögð séu stopul og gæftir misjafnar, en landlegurnar leiði af
sér ýmiss konar spillingu, svall og ómennsku. Undir landbúnað-
inum telur hann langmest komið, enda höfðu hel/.tu framfarir
undanfarinna ára verið fjölgun sauðfénaðar. En dýrkeypt reynsla
sýndi, að sauðféð, sem allt of víða var sett á guð og gaddinn, var
ótryggur bústofn, undir eins og harðnaði í ári. Eina landið, sem
átti að heita ræktað, fyrir utan fáeina kálgarða, voru þýfðir tún-
kragar kringum bæina. Taðan var ekki meiri en þurfti handa kún-
um, og þeim hafði fækkað til muna frá því sem verið hafði um 1700.
En Bjarni Thorsteinsson lætur sumt kyrrt liggja í þessu riti, sem
vita má, að fyrir honum hefur vakað.
Hann tekur reyndar fram, að engar horfur séu á því, að íslend-
ingar verði þess um komnir að reka sjálfir verzlun. Iin hann leiðir
hjá sér að lýsa verzlunarástandinu, eins og það var. Um það efni
varð háttsettur konunglegur embættismaður að tala varlega, og auk
þess sat Bjarni einmitt 1834 í nefnd, sem átti að athuga þetta mál.