Félagsbréf - 01.07.1962, Síða 20

16
FÉLAGSBRÉF
og sjálfsforræði þurftu að haldast í hendur. Án frelsis gat þjóðin
ekki haft svigrúm til þess að rétta við efnalega. Án traustari efna-
hags gat hún ekki varðveitt þetta frelsi. Jóni var fullkunnugt um
fátækt landsins. Skuldaskilin við Dani voru honum að vísu rétt-
lætismál. En hann taldi þessar afborganir líka nauðsynlegar fyrst
í stað, eftir að þjóðin hefði fengið fjárforráð. Sumum samherjum
hans, sem hið pólitíska sjálfstæði var fyrir öllu, fannst hann jafnvel
■með þverlyndi sínu í fjárhagsmálinu vera að tefla sjálfstæðismál-
inu í voða og þótti þetta þref um peninga slíkum manni varla
samboðið.
En fyrir þessu má sízt af öllu gleyma, — og síðari kynslóðum er
ef til vill erfitt að skilja það til hlítar, — hvílíka tröllatrú, hvílíkan
ofurhug og óbilandi bjartsýni þurfti til þess að hefja þá sjálfstæðis-
baráttu, sem Jón hóf 1840 og háði síðan undansláttarlaust alla ævi,
eins og högum íslands var þá háttað, almenningur svefnþungur
og æðstu menn þjóðarinnar íhaldssamir. Jón Sigurðsson var ekki
minni skapmaður en Tómas frændi hans, þótt hann stillti skapi
sínu betur, ekki minni sjáandi, þótt liann flíkaði sjaldan draumum
sínum. Víst var hann þrautseigur. En jafnframt er yfir persónu
hans og öllum lífsferli bjarmi þess leiðtoga, sem veit, að hann er
kallaður og kjörinn af forsjóninni til þess að vísa þjóð sinni veg-
inn út úr eyðimörkinni.
Eg skal einungis minna á eitt dæmi þess, hvernig Jón Sigurðs-
son gat komizt að orði, þegar hann einstöku sinnum leyfði sér að
vera jafnstórorður sem hann var stórhuga, enda ekki ástæðulaust
að rifja það upp við þetta tækifæri. Einum sjö árum eftir að Bréf
Tómasar birtist í Fjölni, skrifar Jón Um skóla á íslandi í Ný félags-
rit (1842) og ber þar fram hugmyndina um þjóðskóla. Þar standa
þessi eftirminnilegu orð: „Vér eigum að hefja hugann hátt (auð-
kennt af Jóni) og sýna dugnað vorn og ættarmegin það, sem vér
ættum að hafa frá enum frægu forfeðrum vorum, í því að sigra
allar þær hindranir, sem sigraðar verða með afli auðs og kunn-
áttu.“ Þetta er mælt til þjóðar, þar sem sjálfur höfuðstaðurinn var
ekki beisnari en svo, að dálítill bamaskóli, sem komið var upp
i Reykjavík 1831, var lagður niður seytján árum síðar vegna fé-
leysis. Ef það væri ekki Jón Sigurðsson, sem á þessum tímum var
að tala við íslendinga um að „sigra allar hindranir með afli auðs