Félagsbréf - 01.07.1962, Side 23

FÉLAGSBRÉF
19
inn, en að innan völundarhús af lágum, þröngum og dimmum
göngum, herbergiskytrurnar óhreinar, loftlausar, fullar af harðfisk-
lykt og annarri óþefjan, húsbúnaður að því skapi lélegur, engin tæki
til upphitunar o.s.frv. En síðan heldur hann áfram: „Sumir kynnu
nú að segja, að þessi sóðalegi aðbúnaðar sé, þegar á allt er litið,
ekki verri en hjá kotbændum á írlandi eða í Hálöndum Skotlands
og ekki út af eins argvítugur og daglega ber fyrir augu í vesölustu
hverfunum í Liverpool. Meir en svo. En í Liverpool er fáfræði og
niðurlægingardoði fólksins sjálfs og eymdarkjör þess hvað eftir
öðru. En á íslandi er andstæðan milli mannsins og hússins, þar sem
hann á heima, svo algjör sem orðið getur og kollvarpar dásamlega
öllum hugmyndum vor Englendinga um það, sem hæfilegt sé. . ..
ísjenzki bóndinn lítur á sig sem fullkominn jafningja þinn, kemur
þannig fram og er það í raun og veru. Þótt hann sé dálítið óheflað-
ur í sumum háttum sínum, hagar hann sér frjálsmannlega og af
óbrotinni hæversku, sem er honum alveg eðlileg og engum getur
til hugar komið að misskilja sem undirlægjuhátt." Bryce talar um
ættarvitund íslendinga, söguþekkingu, bókakost á fátækum bæjum
og rnargt fleira. En allt miðar að því að skýra það, sem er sjálfur
kjarninn í athugunum hans: andstœðuna milli mannsins og hússins,
— þá menningu alþýðunnar, er lifði sem ódrepandi glóð undir fel-
hellu fátæktar og frumstæðra lífskjara.
En var ekki þetta alveg samsvarandi þeirri andstæðu, sem virt-
ist vera milli drauma og vona slíkra manna sem Tómasar og Jóns
Sigurðssonar annars vegar og á hinn bóginn þeirrar örbirgðar og
efnalegs úrræðaleysis, sem við þeim blasti? Sú spenna milli hug-
sjóna og veruleika, sem knúði fram viðreisnarbaráttu nítjándu ald-
ar, var ekki einungis til í foringjunum, heldur í alþjóð sjálfri.
Þessi alþýða hafði aldrei sokkið niður í sams konar andlegan sein
efnalegan vesaldóm. Hún neitaði því, þvert ofan í öll líkindi, að
láta baslið og fátæktina svínbeygja sig. Þetta fólk átti sannarlega
skilið meira frelsi og mannsæmari kjör. Þetta fólk var hægt að
vekja. Þetta fólk gat lært allt, líka tökin á efnalegum framförum.
Jón Sigurðsson segir á einunr stað, að íslenzkir bændur séu
„færir um að skilja og taka ástæðum betur en hinn eiginlegi al-
múgi víðast annars staðar". „íslendingar okkar eru þó skynsamir
menn,“ sagði Tómas. Allar ritgerðir Jóns í Nýjum félagsritum,