Félagsbréf - 01.06.1963, Blaðsíða 41

sögufólkið líf og lit. Undirstraumur
sögunnar er þrunginn djúpum trega,
en gáskinn og kímnin leyna sér ekki.
Sögusviðið, sveitin, lifir sínu lífi sem
umgerð og jarðvegur þessa fólks og yf-
ir öllu er hugljúfur blær og geðfelldur,
tónninn upprunalegur og hreinn.
Flestir rithöfundar smíða sér stíl úr
einhverju efni og er það mikil íþrótt
bókmenntafræðinga að sundurgreina
síðan þann stíl og leysa upp í frum-
parta, sýna fram á hvar höfundur hafi
sótt til fanga, í hvaoa skóla hann
hafi gengið. Stefán Jónsson skrifar
mjög persónulegan og nánast sérstæð-
an stíl, en þó hygg ég vefjist fyrir
fræðimönnum að benda á þau miðin
sem hann hefur sótt. Stíll höfundar
virðist gerður af engu efni. Tungutak
hans virðist við fyrstu sýn ærið hvers-
dagslegt og jafnvel rislágt, hann
seilist aldrei eftir orðum. Öll ræða
hans virðist á þann veg sem hver al-
þýðumaður mundi skrifa, ef hann væri
settur niður til að skrifa skáldsögu.
En sé betur að gáð og grannt hlust-
að, þá kemur fljótlega í ljós að svona
skrifar enginn nema langþjálfaður og
gáfaður rithöfundur. Svo örfín eru
tónbrigði stílsins, blær hans viðkvæm-
ur og fíngerður, vefurinn næstum
ósýnilegur. Hér er allt ósagt sem mestu
máli skiptir og grunur lesandans segir
meira en orð höfundar. Þannig er
þessu einnig farið í samtölum fólksins
þar sem Stefáni tekst best, talið snýst
á ytra borði um hversdagslega, óskáld-
lega hluti, sjálf sagan gerist að baki
orðanna. Það er hjartslátturinn og
andardrátturinn í sögunni sem við
skynjum. Fábrotin, einföld orð geta
orðið að tærum og djúpum skáldskap
úr penna Stefáns þegar best lætur.
Stefáni tekst vel að vekja það and-
rúmsloft sem efninu hæfir, stemningin
rofnar hvergi, smekkvísin bregst ekki.
Hann skapar sögunni sérstaka veröld
og þó er þessi veröld í órofa tengslum
við þá veröld sem við lifum í, líf
sögufólksins í tengslum við hið lif-
andi líf. Hér er engin tilraun gerð til
að blekkja eða draga hulu yfir útsýnið.
Yfir allri fyrstu bókinni hvílir mild-
ur og karlmannlegur saknaðarblær,
höfundur er hér að lýsa veröld sem
var og verður aldrei framar. Hann er
að lýsa horfnum heimi fortíðarinnar,
týndum dal bernskunnar, kveðja það
líf sem eitt sinn var lifað í sveitum
íslands og verður aldrei slíkt.
Frásögnin er lygn og dreymin á ytra
borði, atvikin ekki önnur en þau sem
gerast á afskekktum bæ í íslenzkri
sveit, hversdagsleg atvik og fábrotið
líf við fyrstu sýn. En höfundi verður
rík saga úr litlu efni: dagdraumar
drengs og fyrsta skáldskaparfálm, litl-
ar stúlkur sendar með bréf á næsta bæ,
fyrstu kynni barna af feimnismálum,
gömul kona fær póstkort að sunnan,
presturinn kemur í húsvitjun, lítill
grammófónn í gamla þinghúsinu,
Mundi á Vatni kaupir sér bíl, strákur
og stelpa uppgötva hvort annað í hest-
húsi prestsins, óhófleg sælgætiskaup á
sveitaballi, móðirin situr við orgelið
og talar við son sinn um fyrstu ástina
„sem kannski er yndislegust alls þótt
hún sé hverful“, gömul kona talar um
skáldið sitt, þannig þokast sagan
áfram undir lygnu yfirborði. Smám-
saman þyngist straumurinn, höfundur
FÉLAGSBRÉF 37