Félagsbréf - 01.06.1963, Blaðsíða 23

það ólar, hér er munstur, sveifla,
stríðir litir og val aðalatriða eftir list-
arinnar leiðum. Vil ég benda á þetta
vegna hættunnar, sem í heitinu natúr-
alismi liggur, og svo er alltaf ástæða
til að vera ekki um of auðtrúa og
ráðsækinn, þegar lesnar eru greinar
og bækur um þetta efni. Er meðferðin
oft ónákvæmnisleg og einatt troðið í
eyðurnar, enda höfundar í glímu við
veraldarnýjung. Staðvalið er svo ein-
kennilegt á þessum verkum, að sá,
sem leggur sig eftir að skilja þau,
óskar þess mjög, að staðina og um-
hverfisrammann megi skýra með hlut-
lausum, fræðilegum orðum og skipa
þá stöðunum, sem listin prýðir, í
almennan, vel þekktan flokk, er styddi
nautn og umhugsun alla. Stigið er
þungt og veigamikið spor, þegar hell-
arnir eru sagðir seiðsamkomu- eða
helgistaðir. Er þá freistandi að leita
hliðstæðna hjá frumstæðum samfé-
lögum ýmsum, þar sem helgihald er
slíkt, bæði að innihaldi og ytra bún-
aði, að borið verði saman. En það er
erfið aðferð. íþyngjum ekki huganum
við þetta nú. Það er nokkuð bráða-
hirgðaráð að rýna ekki um of í merk-
ingargildið í öllum þeim fjölda rað-
hlýðinna og eiginlegra dæma, sem koma
til greina, heldur að fylgja útlitsein-
kehnum og ástunda útlitssamanburð,
en auðvitað sést þá aldrei allt, er
athuga ber og þjónað getur fræðitil-
gátunni, sem skýra á myndstaðina á
ásöld. Helgimyndahellar Búddatrúar-
manna í Mið-Asíu og í Kína spretta
feginsamlega upp í huganum, enda er
þar stórmerk höggmynda- og málara-
list, þá má nefna heiðin hof almennt,
skógarlundi helga og aðra slíka staði í
náttúrunni, musteri og kirkjur. Þá
mætti og telja hallargarða Norðurálfu-
höfðingja á síðari öldum, skreytta
höggmyndum af grískum og rómversk-
um goðum. Eftir þessari aðferð má
fjarska mörgu safna. Útlitsfræði fornra
viðhafnar- og helgistaða væri ef til vill
réttnefni á henni, eðá þá útlitsfræði
fornra helgihaldssvæða, mannamóta-
svæða, almenningssvæða, viðhafnar-
svæða eða annað með því móti.
9. Ég drap nokkuð á töfrakenninguna,
að myndlist efri fornsteinaldar væri
sprottin af fjölkynngi. Hylli hennar er
minni en áður. Hún var fyrst sett
fram í vísindariti árið 1903, svo fremi
ég veit. Gerði það franskur fornfræð-
ingur, Salomon Reinach að nafni. Var
skýring hans sú á hellamyndunum, en
þær voru nýuppgötvaðar um þetta
leyti, að menn jökultímans hefðu gert
myndir af Veiðidýrum sínum til að ná
töfravaldi yfir þeim. Hefði listin verið
herbragð í baráttunni fyrir lífsviður-
væri. Þetta hafa menn haft til að
skýra fyrir sér upphaf myndlistarinn-
ar. Frumstæðir menn gera líkneskju af
því, sem á þarf að hrína. Þeir gera
sér brúðumynd af óvini, stinga hana
með oddhvössu áhaldi og lemja.
Trúir maðurinn, að þetta muni
koma fram á viðkomandi aðila. Nefn-
ist list þessi svartigaldur. Mun nú
slíkt koma vel heim við niðurstöður
fornleifarannsókna? Getum við bein-
línis bent á veiðidýramyndir, sem
menn hafa látið á sjá, svo sem eftir
áverka frá vopni, svo að þeir öðluð-
ust þeim mun meiri ásmegin og heill
FÉLAGSBRÉF 19