Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.01.1994, Side 6

síðar komist inn í verkin sem þeir áður þekktu. Þeir geta skemmt sér
við að rekja feril þessara hugsana, séð hvernig þær eru látnar takast á
við önnur viðhorf í lifandi vef verkanna, þeir fá einnig að vita ýmislegt
um muninn sem er á sögumanni og höfundinum sem einstaklingi. Eða
þá að þeir geta reynt að finna svör við því, hvort ljóðmælandi eða skáld
er að fela eitthvað það í verkum sínurn sem hann svo ljóstrar upp þegar
hann situr við dagbókaskriftir eða bréfaskriftir og uggir ekki að sér.
Þegar Sigurður Nordal var að búa til prentunar úrval úr Andvökum
Stephans G. Stephanssonar og skrifa formála að því, kveðst hann hafa
„leitað dauðaleit að einhverjum höggstöðum á honum í bréfum hans,
þessum sæg af einkabréfum til alls konar manna, sem honurn gat aldrei
til hugar komið, að yrðu birt almenningi". Sigurður kveðst hafa freistast
til þessa vegna þess að honurn hafi stundum fundist Stephan „þreyt-
andi gallalaus" og vonaði að hann yrði skemmtilegra viðfangsefni ef
finna mætti „öfgar eða veilur í skapferli hans". „En," segir hann, „eg
reið ekki feitum hesti frá þeirri leit. Ef nokkuð er að mununum, er
maðurinn, sem kemur fram í bréfunum, enn grómlausari en kvæðin
sýna, gætnari og grandvarari, hárvissari í dómum á sjálfan sig og
skilningi á sjálfum sér. Allt, sem eg hef þótzt athuga skást um Stephan,
hafði lrann séð betur sjálfur. Eg hef gefizt upp fyrir honum, setzt við
fótskör hans" (Andvökur, formáli bls. LXX).
Þegar ég var beðinn um að taka saman nokkurn fróðleik um annan
aldamótamann, Anton Tsjekhov, og styðjast þá við bréf hans og minnis-
bækur, var ég að sönnu ekki að leita að neinu til að „dekonstrúera" þá
mynd af skáldinu sem ég hafði gert mér. Ekki að leita að einhverjum
höggstöðum á honum. En niðurstaðan er ósköp svipuð og hjá Sigurði
Nordal: Sá sem bréfin les, gefst upp fyrir höfundi þeirra og vill gjarna
setjast við fótskör hans. Kalla á hann í te. Hlusta á hann spinna upp
sögur í undarlegu samspili gamans og alvöru. Labba með honum út í
skóg og heyra hann segja: „Mikill lúxus er náttúran. Ég gæti sem best
tekið hana og étið."
Tsjekhov sagði um landa sinn, vin og kollega, Maxím Gorkí, að
líklega kæmi sá tími að verk hans gleymdust, en „sjálfum honum munu
menn varla gleyma, ekki einu sinni eftir þúsund ár" (XII, 530). í þessu
birtist viss vantrú Tsjekhovs á langlífi bókmennta - en urn leið sú
virðing fyrir manninum sem hann vildi gera sér að nautn og var um
rætt hér að ofan: Ágætur maður á það skilið að lifa lengi. Kannski er líf
hvers og eins það listaverk sem mestu um munar?
B I A RT U R O G F R Ú E M l LÍ A
4