Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.01.1994, Síða 43

I
Þriðja sagan í syrpunni hér á eftir, „Um ástina", er hófstilltari en
margar sögur aðrar um þetta efni að því leyti til að þar ríkir fyrst og síð-
ast treginn hreinn - dapurleikinn yfir því að sá sem sögu segir lét ástina
ganga sér úr greipum. Spurningar sem í öðrum sögum tengjast við
samfélag manna og jafnvel pólitísk vandamál þess beinast í þessari
sögu með hógværum en áleitnum hætti að þeim eilífðarvanda sem hef-
ur fylgt mönnum allt frá því þeir fóru að kveða um Tristan og Isól og
aðrar ástir í meinum: Er allt „lygi" sem stendur í vegi fyrir ástinni, geta
elskendur sett sér eigin lög, gert það sem þeim helst sýnist?
I þessari sögu, sem birtist fyrst árið 1898 og er með síðustu sögum
frá hendi Tsjekhovs, stendur angurværðin með sönnum haustblóma. En
þegar á feril Tsjekhovs hefur liðið er eins víst að við verðum æ oftar vör
við þunga reiði í tónum hans og litum. Við höfðum áður lesið margar
knappar og hnyttnar lýsingar í sögum hans á aldarfari og bæjabrag eins
og til dæmis þessa hér:
Bærinn drabbaðist niður í fáfræði og fordómum, gamlir karlarnir fóru aldrei
lengra en í baðhúsið, embættismennirnir spiluðu og svolgruðu í sig brenni-
vín, konurnar slúðruðu, æskan lifði hugsjónalaus, stúlkurnar dreymdi um
hjónaband dag hvern meðan þær átu sinn bókhveitigraut, karlar börðu kon-
ur sínar og svín spásseruðu um göturnar („Saga verslunarfyrirtækis").
Stundum vék hálfkæringurinn fyrir trylltum fáránleika lífsins: Sögu-
maður í „Stikilsberjum" (sem sameinast sögunni „Um ástina" í flokki
sagna sem þrír menn segja hver öðrum) kann til dæmis frá þessu hér að
segja:
Peningar eru eins og vodka: þeir gera mann sérvitran. I bænum heima lá
kaupmaður einn fyrir dauðanum. Aður en hann geispaði golunni lét hann
bera fyrir sig disk með hunangi og át alla sína peninga og verðbréf með hun-
anginu til að enginn annar fengi þeirra notið.
Oftar en ekki blandast heiftin djúpum trega rétt eins og þegar sögu-
niaður í „Líf mitt" gerir upp sakirnar við sinn litla heim, þann eina sem
hann þekkir:
I allri borginni er ekki einn einasta heiðvirðan mann að finna! Þessi hús ykk-
T í
marit um bókmenntir og leiklist
41