Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.01.1994, Síða 70

un frá leikhúsunum og oftast voru þau skrifuð með ákveðinn eða
ákveðna leikara í huga þannig að í hverju leikriti voru aðeins eitt til tvö
aðalhlutverk en mörg aukahlutverk.
Oll leikrit voru, eins og aðrar bókmenntir, háð strangri ritskoðun og
urðu leikritaskáld oft að setjast niður og breyta því sem þau höfðu
samið ef þau vildu að leikritin kæmust á fjalirnar. Ritskoðunin, sem
náði hámarki sínu í valdatíð Nikulásar I., hafði einnig þau áhrif að mik-
ið var þýtt af erlendum leikritum sem áttu auðveldara með að fá sam-
þykki yfirvalda og voru síðan sýnd í leikhúsum um land allt. Sett voru
upp verk eftir höfunda á borð við Shakespeare, Schiller og Goethe og
seinna Ibsen, Maeterlinck og Hauptmann.
Þannig varð þróunin í leiklistarlífi aldarinnar í meginatriðum sú að
ýmist voru sýnd leikrit eftir erlenda höfunda eða Ostrovskíj og fáein
önnur rússnesk leikritaskáld. Flest leikritin voru pöntuð og hlutverkin
sniðin að þörfurn þekktustu leikaranna. A síðustu áratugum aldarinnar
hafði leikhúslífið staðnað í ákveðnum farvegi þar sem farsakennd ærsl
eða revíur nutu sérstakra vinsælda.
III.
Tsjekhov skrifaði engar ritgerðirum leiklist. Skoðanir hans eru þó
þekktar af ummælum hans og öllum þeim fjölda bréfa sem hann skrif-
aði um ævina. Leikhús og leikritun koma auk þess oftar en einu sinni
fyrir í verkum Tsjekhovs, bæði í leikritum og smásögum. Hann taldi
leikritahöfunda samtímans minna fremur á iðnaðarmenn en rithöfunda
og fannst þá bæði skorta hæfileika og góðan smekk. Lýsingu á starfi
leikritaskáldsins er t.d. að finna í örstuttri smásögu hans, „Leikrita-
skáldinu", frá 1886, þar sem söguhetjan er í læknisskoðun og eftirfar-
andi samtal á sér stað:
- Hvað starfið þér? spyr læknirinn.
- Eg er leikritaskáld, svarar maðurinn, með nokkru stolti.
Læknirinn fyllist um leið virðingu fyrir sjúklingi sínum og brosir auð-
mjúkt... [Slíkur starfi hlýtur að hafa í för með sér óvenju mikla taugaspennu,
segir hann og biður sjúklinginn að lýsa fyrir sér daglegu lífi sínu. Síðan fylg-
ir lýsing á drykkjuskap, setum á veitingahúsum og krám, en ekki orð um
vinnu leikritaskáldsins.]
B I A R T U R O G F R Ú E M I L í A
68