Morgunblaðið - 22.03.2016, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. MARS 2016
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Páll Steingrímsson kvikmyndagerð-
armaður vinnur nú að veigamesta
verkefninu sem hann hefur lagt í að
eigin sögn. Það fjallar um uppfinn-
ingu Ólafs Jónssonar sem Páll kallar
„jarðorkuvélina“.
„Þetta verkefni varðar framtíð
allra jarðarbúa,“ sagði Páll. „Hug-
myndina að jarðorkuvélinni á Óli
uppfinningarmaður, Ólafur Jónsson.
Hún byggist á varmanotkun sem Ís-
lendingar þekkja öðrum þjóðum bet-
ur, sem sagt jarðhita. Óli hyggst
nota sjó í stað ferskvatns til gufu-
myndunar. Enginn vafi er á að þetta
er hægt, jafnvel alls staðar þar sem
land liggur að sjó. Það er bara mis-
langt og dýrt að sækja hitann. Þar
sem skilyrði eru best eru fáir tugir
metra frá sjávarbotni niður á kjör-
hita jarðskorpunnar.“
Páll sagði að þegar búið væri að
fella salt og önnur snefilefni úr guf-
unni yrði til ferskvatn. Það mundi í
sumum tilfellum reynast mikilvæg-
ara en raforkan sem gufan skapaði.
Hann sagði að ferskvatn væri víða á
þrotum og fólk farið að flýja svæði
þar sem fornir brunnar væru gengn-
ir til þurrðar. Jarðyrkja er mjög
vatnsfrek og með síaukinni ræktun
er víða farið að bera á vatnsskorti og
sumstaðar í heiminum er vatnið
komið að þrotum. Víða er ekki hægt
að endurnýta áveituvatn vegna þess
hve mengað það er af skordýraeitri.
„Jarðorkuvélin“ gæti í tilfellum
gjörbreytt því ástandi.
Merkileg nýjung í Frakklandi
Páll fór nýlega til Frakklands
vegna undirbúnings heimildarmynd-
arinnar um „Jarðorkuvélina“ og
virkjun jarðvarma og sjávar til orku-
myndunar. Þar heimsótti hann
ITER og skoðaði samrunaorkustöð
sem sjö þjóðir standa að. Orkustöðin
er að öllum líkindum dýrasta orku-
tilraun sem gerð hefur verið í heim-
inum, að sögn Páls. Samferðamaður
hans var dr. Þorsteinn Ingi Sigfús-
son, forstjóri Nýsköpunarmið-
stöðvar Íslands. Hann ætlar að
halda utan um fræðilega hluta heim-
ildarmyndarinnar.
„Það kom mér á óvart hve að-
gangur okkar að orkuverinu var
auðfenginn og fyrirgreiðsla öll eins
og við værum velkomnir á staðinn,“
sagði Páll. „Ástæðan fyrir þessu við-
horfi er tvíþætt. ITER er samstarf
þar sem allir aðilar hafa jafnan rétt.
Engin ákvörðun er tekin nema allir
séu henni hlynntir.
Sama er að segja um kynningu
fyrirtækisins, áhersla er lögð á að
allir sem vilja geti heimsótt það.
Daglega er farið með gesti um svæð-
ið undir leiðsögn og hvergi farið í
manngreinarálit. Þetta spyrst vel út
og fjölmargir skoða ITER. Leið-
sögumaður okkar nefndi þetta
mannlega þáttinn í samskiptum
ITER við fólkið.“
Aldrei brýnna en nú
Páll sagði að í nýju heimild-
armyndinni yrði stiklað á stóru um
nýtingu jarðefnaorkugjafa í dag, það
er kola, olíu og gass. Jarðarbúar viti
að komið sé að þolmörkum vegna
mengunar sem þessi efni valda. Því
sé komið að vistvænni orkugjöfum
eins og sólar-, vatns-, sjávarfalla- og
vindorku. Sagan um Óla uppfinn-
ingamann og hugmynd hans verður
leiðandi söguþráður heimildarmynd-
arinnar.
„Myndin sem ég stefni að hefur
aldrei átt brýnna erindi en nú,“ sagði
Páll. „Allir vita að það er stórhætta á
ferð ef ekki verður strax gripið til
róttækra aðgerða. Það stefnir í koll-
steypu í lífríkinu ella og ekki bara á
landi. Súrnun hafanna verður æ aug-
ljósari og það mun vissulega koma
þungt niður á Íslendingum.“
Jarðorkuvél sem framleiðir rafmagn
 Páll Steingrímsson kvikmyndagerðarmaður vinnur að nýrri heimildarmynd um vistvæna
orkugjafa  Páll heimsótti nýlega ITER-samrunaorkuverið sem verið er að byggja í Frakklandi
Ljósmynd/Friðþjófur Helgason
Jarðorkuvél Páll Steingrímsson (t.v.) undirbýr heimildarmynd um Ólaf
Jónsson (t.h.) sem hefur fundið upp aðferð til að framleiða vatn og orku.
Tölvueikning/ÓJ
Orka og vatn Hugmyndin byggist á því að nota jarðhita til að hita upp sjó.
Gufan er notuð til að framleiða rafmagn og ferskt vatn er aukaafurð.
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
„Hingað hafa borist erindi frá sveit-
arstjórnum sem lýsa óánægju með
þessa breytingu. Við að sjálfsögðu
hlustum á þau sjónarmið en ákvörð-
un okkar stendur,“ segir Brynjar
Smári Rúnarsson, forstöðumaður
hjá Póstinum.
Íslandspóstur hefur fengið leyfi
Póst- og fjarskiptastofnunar til að
fækka dreifingardögum á pósti í
dreifbýli. Verður pósti, frá og með 1.
apríl næstkomandi, dreift þrjá daga
í viku aðra vikuna og tvo daga í
hinni.
Höfum enga valkosti
„Samkvæmt skilgreiningu er
þetta lágmarksþjónusta en Póstur-
inn mun áfram leitast við að veita
sem besta þjónustu í samræmi við
óskir hvers viðskiptavinar,“ segir
Brynjar. „Þó verður að segjast að
kostnaður við póstdreifingu úti í
sveitunum er mjög hár og meðgjöfin
er mikil. Það er á engan hátt hlut-
verk Íslandspósts að niðurgreiða
þessa þjónustu og við höfum því í
raun enga aðra kosti í stöðunni.“
Brynjar bætir við að halda verði
því til haga að áfram verði haldið
uppi daglegum póstflutningum um
allt land, það er á pósthús og aðra af-
greiðslustaði. Þangað geti dreif-
býlisfólk nálgast sendingar ef mikið
liggur við, ella beðið til næsta dags
eða pantað heimsendingu strax gegn
aukagjaldi.
Stólað á póstinn
Fækkun póstdaga í sveitinni kem-
ur illa við íbúa þar og „er algjörlega
ólíðandi,“ eins og segir bókun sem
sveitarstjórn Flóahrepps gerði á
dögunum. Þá hafi póstkassar nýlega
verið færðir út að þjóðvegi í stað
þess að vera heima við bæi. „Það
væri strax til bóta ef pósti væri
dreift þrjá daga í hverri viku, en ekki
tvo daga í annarri vikunni,“ segir
Árni Eiríksson, oddviti Flóahrepps,
í samtali við Morgunblaðið.
Póstmál komu einnig til umræðu á
aðalfundi Búnaðar- og framfara-
félags Landmannahrepps í Rangár-
þingi ytra ný nýlega. Þar segir að
fólk í sveitum stóli á póstinn til dæm-
is að reikningar berist í tæka tíð, sé
fólk ekki með heimabanka. „Net-
samband er víða hvergi nærri í neinu
lagi og enginn vilji hjá símafyrir-
tækjum að þjónusta landsbyggðina
eins og vert sé,“ segir Sigurbjörg
Elimarsdóttir á Galtalæk á Landi.
Engin niðurgreiðsla
 Ákvörðun um fækkun póstdaga
stendur  Landsbyggðarfólk er ósátt
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Landpóstur Vestfirðingurinn Anna Benkovic með bréfin til Bíldudals.
Ingveldur Geirsdóttir
ingveldur@mbl.is
Áfengis- og tóbaksneysla íslenskra
unglinga er lítil miðað við jafnaldra
þeirra í heiminum samkvæmt niður-
stöðu könnunar sem Alþjóða heil-
brigðisstofnunin (WHO) gerði árin
2013/2014. Könnunin nær til 42 vel
stæðra þjóða og hefur fjöldi þeirra
sem prófa að reykja og drekka fyrir
14 ára aldur dregist saman í öllum
löndunum, sérstaklega meðal
stúlkna. Minnsta tóbaksnotkunin var
á Íslandi en 3% 15 ára íslenskra ung-
linga reykja einu sinni í viku eða oft-
ar á meðan um 50% grænlenskra
jafnaldra þeirra reykja. Ásamt Ís-
landi var minnst reykt í Albaníu,
Kanada, Noregi og á Spáni.
„Þetta er bæði jákvætt og ánægju-
legt, sérstaklega í ljósi þess að öllum
þeim mælingum, sem eru gerðar, ber
saman um þetta,“ segir Viðar Jens-
son, verkefnastjóri tóbaksvarna hjá
Embætti landlæknis. „Hjá 10. bekk-
ingum mældust daglegar reykingar
árið 2009 í kringum 10% en mælast
núna í dag um 2%. Við sjáum líka að í
framhaldsskóla hefur orðið mikill ár-
angur, yfir 20% nemenda reyktu
daglega í kringum 2000 en 2013 er
þetta komið niður í 7,6%,“ segir Við-
ar en hann telur að breytt viðhorf til
reykinga hafi þarna mest að segja.
Tæknin hefur áhrif
Þegar kemur að áfengisneyslu
unglinga er Ísland líka neðarlega.
Aðeins 6% 15 ára unglinga hefur
drukkið tvisvar sinnum eða oftar á
meðan tæplega 40% danskra jafn-
aldra þeirra hafa gert það. Ísland er
líka neðst á lista 15 ára sem drekka
a.m.k. einu sinni í viku, en 2% stelpna
og 3% stráka gera það. „Áfengis-
neysla hefur verið að dragast saman
jafnt og þétt alveg frá 1974 þegar
þessar rannsóknir á 10. bekkingum
hófust,“ segir Sveinbjörn Kristjáns-
son, verkefnisstjóri hjá Embætti
landlæknis. „Menningalegir og fé-
lagslegir áhrifaþættir hafa þarna
mest að segja, t.d. að foreldrar fylgj-
ast miklu betur með unglingum í dag
en var og þá er hægt að ná í barnið á
hvaða tíma sem er í gegnum síma.
Tæknin hefur líka áhrif, krakkar eru
inni á kvöldin um helgar og hafa
samskipti við sína félaga í gegnum
netið. Færri tækifæri skapast þá til
að verða fyrir áhrifum af félags-
skapnum en fiktið gerist í félagshóp.
Sjálfræðisaldurinn hefur hækkað og
það urðu líka ákveðnar breytingar
þegar grunnskólinn fór til sveitarfé-
laganna, foreldrar fóru að koma
meira inn í skólastarfið. Þessi um-
gjörð í kringum unglingana okkar
hefur verið að breytast á síðustu ár-
um og er það hluti af skýringunni á
því hversu vel hefur gengið.“
Eini listinn sem Ísland vermir ekki
neðsta sætið á er yfir kannabis-
neyslu, þar sem það er fimmta neðst.
7% 15 ára stráka og 5% stelpna sögð-
ust hafa prófað kannabisefni. „Þetta
hlutfall hefur staðið í stað, það er
ákveðinn hópur sem er tilbúinn að
prófa en langflestir sem hafa prófað
hafa gert það einu sinni til tvisv-
ar,“segir Sveinbjörn.
Reykja og drekka lítið
miðað við jafnaldra
 Íslenskir unglingar koma vel út úr
könnun WHO á áfengis- og tóbaksneyslu
Íslensk ungmenni í
alþjóðasamanburði
2013/2014
15 ára sem reykja a.m.k. einu sinni í viku
DrengirStúlkur
Grænland
Búlgaría
Króatía
Ítalía
Ungverjaland
Frakkland
Rúmenía
Slóvakía
Litháen
Lúxemborg
Pólland
Austurríki
Grikkland
Lettland
Þýskaland
Tékkland
Finnland
Slóvenía
Rússland
Belgía
Eistland
Malta
Úkraína
Ísrael
Holland
Portúgal
Skotland
Sviss
Spánn
Írland
Danmörk
Wales
Moldóva
England
Svíþjóð
Kanada
Albanía
Noregur
Ísland
Armenía
Heimild: WHO
0 20 4010 30 50 60
Morgunblaðið/Golli