Orð og tunga - 01.06.2009, Blaðsíða 13

Ari Páll Kristinsson: Smíð. Lególeikur. Endurvinnsla.
3
Þótt hér sé vísað til hreintungustefnu sérstaklega í tengslum við
myndun nýrra orða úr innlendu efni er þó rétt að gá að því að hrein-
tungustefna getur komið víðar fyrir en á sviði orðaforðans. Ganga má
út frá skilgreiningu Thomas (1991):
(2) Hreintungustefna sýnir að málsamfélag eða hluti þess
vill vernda tungumál fyrir eða losa það við meinta er-
lenda þætti eða aðra þætti sem taldir eru óæskilegir. Þar
á meðal eru þættir sem eiga uppruna sinn í landfræðileg-
um og félagslegum mállýskum og í mismunandi málsnið-
um viðkomandi máls. Hún getur beinst að öllum sviðum
málsins en þó einkum að orðaforðanum. Framar öðru er
hreintungustefna ein hlið stöðlunar, ræktunar og stýring-
ar staðalmála. (Þýtt úr Thomas 1991:12.) 3
Hér kemur m.a. fram að hreintungustefna getur beinst að öllum svið-
um málsins, þ.e. að hljóðafari, beygingum, aðskeytum, setningarleg-
um atriðum, merkingum og rithætti, rétt eins og að orðunum sem slík-
um. Sem dæmi um framkvæmd hreintungustefnu í rithætti má nefna
aðlöguðu orðmyndina komflex í íslensku þar sem t.d. í dönsku er rit-
að corn flakes. Munurinn á rithætti endurspeglar að í íslensku tíðkast
hreintunguritun en mun síður í dönsku - eða réttara sagt: í íslensku er
hreinleikinn hugsaður út frá íslenskunni en ekki frummálinu, þ.e. orð-
ið er ritað þannig að það líkist sem mest öðrum íslenskum ritmyndum.
(3) íslenska kornflex
danska corn flakes
Danska aðferðin birtir á hinn bóginn samsvarandi virðingu fyrir því
að rita orðið rétt (hreint) samkvæmt uppruna þess, þ.e. eftir því sem
gert er í ensku.4
Skilgreiningin í (2) á hreintungustefnu segir að hún geti m.a. beinst
að mismunandi mállýskum og málsniðum sama máls. Hún felur því í
sér að í hreintungustefnu þurfi ekki endilega að vera um það að ræða
3„Purism is the manifestation of a desire on the part of a speech community (or
some section of it) to preserve a language from, or rid it of, putative foreign elements
or other elements held to be undesirable (including those originating in dialects, soci-
olects and styles of the same language). It may be directed at all linguistic levels but
primarily the lexicon. Above all, purism is an aspect of the codification, cultivation
and planning of standard languages" (Thomas 1991:12).
4Ásta Svavarsdóttir vakti athygli mína á þessu sjónarhorni.