Orð og tunga - 01.06.2009, Blaðsíða 69

Giiðrún Kvaran: Enginn lifir orðalaust
59
inu. Hvort nýtt innlent orð nær yfirleitt að skjóta rótum í málinu get-
ur oft verið einhverjum duttlungum háð sem erfitt er að skýra. Sum
verða um leið á allra vörum, önnur oft jafngóð komast ekki lengra en
á orðalista. Að lokum er hér eitt dæmi úr sögu nýyrðanna.
Margir kannast við orðið browser úr tölvumáli sem oft er notað í tal-
máli þótt menn hafi eitthvert þeirra nýyrða á takteinum sem mynduð
hafa verið. í ritmáli virðast menn fremur hallast að nýyrði en erlenda
orðinu. Áhugavert er að fylgja þróun nýyrðanna sem notuð hafa verið
í gagnasafni Morgunblaðsins (www.mbl.is/mm/gagnasafn). Browser
var þar fyrst einungis notað í gæsalöppum eitt sér eða við hlið nýyrð-
is. Fyrstu merki um nýyrði við hlið orðsins browser komu fram 1995
og orðin voru rýnir, (vefiskoðari og rápforrit. í grein í blaðinu frá 1997
ræðir greinarhöfundur um þau orð sem hann hafði rekist á og þá kom
orðið vafri í fyrsta sinn fyrir í blaðinu. Önnur nýyrði nefnd í greininni
voru rápari, veflesari og vefsjá. Orðanefnd Skýrslutæknifélagsins lagði
til orðið netskoðari í Morgunblaðinu 1998 og mælt er með því í Tölvu-
orðasafninu 2005. Af öllum þessum tillögum um nýtt orð í stað browser
er aðeins vafri nefnt í Morgunblaðinu eftir 1998 og browser sést ekki
lengur.
6 Niðurlag
Hér hefur verið stiklað á stóru og rétt staldrað við á fáeinum stöðum í
aldagamalli sögu íslensks orðaforða. Margt annað hefði verið áhuga-
vert að nefna en í grein sem þessari verður að velja og hafna. Mikil
þörf er á að gera orðaforðanum á öllum öldum betri skil en gert hefur
verið, jafnt í ritmáli sem talmáli. Staðbundnum orðaforða þarf að lýsa
betur og þótt erfitt geti verið að skoða hann aftur í tímann er þó unnt
að hafa margvísleg not af verkum annarra. Þar má nefna athugasemd-
ir í orðabókarhandriti Jóns Ólafssonar úr Grunnavík (Guðrún Kvaran
2005), athugasemdir í prentuðum orðabókum, t.d. Guðmundar Andr-
éssonar og Björns Halldórssonar, og vasabækur Björns M. Ólsens.
Til eru stakar rannsóknir á eldri tökuorðum og yngri og var getið
um sumar þeirra en miklu er þar við að bæta. Sérstaklega er þörf á að
skoða betur 17. og 18. öldina og áhrif fræðslustefnunnar. Nokkuð hef-
ur verið skrifað um staðbundið málfar bæði í Islenska tungu og íslenskt
mál en tiltölulega lítið er til um dönsk og ensk áhrif á yngri orðaforða
enn sem komið er. Væntanlegar eru þó greinar eftir Ástu Svavarsdótt-