Orð og tunga - 01.06.2009, Blaðsíða 76

66
Orð og tunga
eðliseinkennum þess. Þannig mynda t.d. merkingarfræði, setninga-
fræði, beygingarfræði, hljóðkerfisfræði og hljóðfræði sérstakar grein-
ar eða fræðasvið. Þar við bætist ýmislegt annað, t.d. málsaga, sam-
anburður á milli tungumála eða málstiga, að ógleymdri orðfræði en
með henni er átt við rannsóknir og lýsingu á orðaforða tungumáls,
oft með megináherslu á merkingar- og beygingarlýsingu. Orðabókar-
menn munu kannast við að ekki er ávallt augljóst hvers kyns upp-
lýsingar eigi heima í orðabók, þar geta mismundi þættir skarast og
fléttast saman, mörkin á milli merkingarfræði, setningafræði og atriða
er varða málsögu eru ekki ávallt skýr. Því er þetta nefnt hér að það
varðar efni greinarinnar sérstaklega.
í nútíma málvísindum er oft vísað til orðasafns (e. lexicon) en það
hefur verið skilgreint með ýmsum hætti. í bók sinni Aspects of the
Theory of Syntax (1965) gerir Noam Chomsky ráð fyrir að málfræði
mannlegs máls (e. generative grammar 'málkunnáttufræði') megi skipta
í þrjá meginþætti: (1) setningafræðilegan þátt; (2) hljóðkerfislegan þátt
og (3) merkingarfræðilegan þátt. Tveir síðarnefndu þættirnir eru ein-
göngu túlkandi (e. interpretive), þ.e.a.s. þeir vinna úr upplýsingum
sem eru fengnar úr setningafræðilega þættinum. Af því leiðir að í
setningafræðilega þættinum er annars vegar skilgreind djiípgerð, sem
ákvarðar merkingu málsgreinar, og hins vegar yfirborðsgerð sem ræður
úrslitum um hljóðafar (Chomsky 1965:16).
Athygli vekur að í þessu líkani er ekki gert ráð fyrir að orðasafnið
sé sjálfstæður þáttur, heldur að það sé hluti af setningafræðilega þætt-
inum (Chomsky 1965:84). Frá þeim tíma er Chomsky ritaði Aspects
hefur mikið vatn runnið til sjávar og afstaða fræðimanna til orða-
safnsins hefur breyst í grundvallaratriðum. Segja má að á því sviði
falli öll vötn til Dýrafjarðar, orðsafnið fær sífellt aukið vægi (Singleton
2000:24). Sumir ætla að þar eigi heima hvers kyns óregla og frávik á
sviði málfræði og orðfræði en aðrir hugsa sér orðasafnið sem hverja
aðra orðabók (Guðrún Kvaran 2005:180) sem m.a. hafi að geyma orð,
orðasafnsþætti (e. lexical features) og merkingu.
Undirritaður er þeirrar skoðunar að líta megi á orðasafnið sem
nokkurs konar orðabók, þó með þeim fyrirvara að það er ekki kyrr-
stætt eins og bók heldur sveigjanlegt og jafnvel einstaklingsbundið.
Þá má færa rök að því að merkingu orða ráði margs konar þættir og
ólíkir og því megi tala um orðfræðilega merkingu, sehringafræðilega
merkingu, hlutverksmerkingu og afstöðumerkingu svo að dæmi séu