Orð og tunga - 01.06.2009, Blaðsíða 40

30
Orð og tunga
borist að ráði til íslands þrátt fyrir bréfaskipti við brottflutta ættingja
og vini eða með þeim sem fluttu til baka, kannski vegna þess að sá
heimur sem þau lýsa var svo fjarlægur íslenskum veruleika að þeirra
var engin þörf hér. Sé það rétt að útbreidd kunnátta í veitimálinu sé
forsenda þess að tökuorð spretti upp og breiðist út (sbr. 2. kafla) þá var
varla heldur grundvöllur fyrir beinum áhrifum ensku á íslensku á 19.
öld og vel fram á þá 20. vegna þess hve fáir kunnu ensku. Heimildir
sýna að þótt formleg enskukennsla hæfist í Lærða skólanum um 1850
var hún lengi lítil og stopul og fyrstu kennslubækur og orðabækur
um ensku á íslandi komu út seint á 19. öld (sbr. Steinunn Einarsdóttir
2001).
Það er varla fyrr en með síðari heimsstyrjöldinni að þetta fer að
breytast. A stríðsárunum verða ákveðin straumhvörf því þá rofnuðu
algjörlega tengslin við hið gamla áhrifasvæði og á sama tíma fylltist
landið af enskumælandi hernámsliði með beinum samskiptum á ýms-
um sviðum mannlífsins. Á meðan Danmörk var lokuð í stríðinu var
siglt til Bretlands með afurðir og íslendingar sóttu vestur um haf til
viðskipta og til náms. Þótt þetta ástand varaði ekki lengi þá var þarna
hafin þróun sem hélt áfram eftir stríð og þegar samband komst aftur
á við Danmörku og Norðurlönd var ísland orðið sjálfstætt lýðveldi,
þjóð meðal þjóða.
Frá stríðslokum hafa engilsaxnesk áhrif verið ríkjandi á Vestur-
löndum öllum og smám saman fékk enska þá stöðu á íslandi sem
danska hafði haft áður sem „Utlenskan", þ.e.a.s. sú lingua franca sem
var lykillinn að samskiptum við umheiminn. Um aldamótin 2000 var
enska orðin fyrsta erlenda málið sem íslensk börn læra í skólanum,
mikill meirihluti þjóðarinnar lítur á hana sem mikilvægasta erlenda
tungumálið (96%) samkvæmt könnun sem gerð var 2001, stór hluti
þátttakenda í sömu könnun telur sig hafa gott vald á henni (64% — og
96% fólks undir þrítugu; sbr. Menntamálaráðuneytið 2001) og annar
hver íslendingur notar hana daglega, einkum við nám og störf (Krist-
ján Árnason 2005:108).
4.2 Umfang enskra aðkomuorða í íslenskum textum
Með þeim breytingum sem síðari heimsstyrjöldin hafði í för með sér
verður enska aðaláhrifavaldurinn gagnvart íslensku og nú á dögum
koma langflest erlend tökuorð þaðan. í norrænni rannsókn á nýleg-