Náttúrufræðingurinn - 2013, Blaðsíða 8

Náttúrufræðingurinn
8
7. mynd. Jarðfræðikort Horst Noll7 frá árinu 1967 af sprengigígum við Hvannstóð.
Hvannstóð er um 3 km vestur af Leirhnjúk. Leirhnjúkshraun runnu í Mývatnseldum
1724–1729 og eru einnig kölluð Mývatnseldahraun. Í nóvember 1981 rann hraun-
straumur yfir miðhluta Hvannstóðs í Kröflueldum.7
móti okkur í skafli við Hvann stóðið
(18. mynd). Nú lék birtan við okkur
og fórum við vítt um svæðið. Okkur
hefði sjálfsagt þótt mikið til syðri
borganna koma, ef við hefðum ekki
skoðað þær nyrðri á undan (5. og
14. mynd).
Voru syðstu borgirnar í nyrðri
skálinni, sérstaklega mikil feng legar
og príluðum við upp í „kastalann“
þar sem þrjár súlur stóðu á stöpli
og mættust í hvelfingu (2. og 17.
mynd). Seinna sá ég tvær myndir af
hraungerðum, sem við höfðum líka
tekið myndir af, hjá Ólafi Jónssyni
í bókinni Ódáðahraun. Ólafur gerir
að því skóna að í Hvannstóðinu hafi
verið mýrlendi eða jafnvel tjörn.5 En
áþekkar myndanir eru taldar hafa
orðið til við samspil glóandi hrauns
og vatns. Borgirnar eru þar sem ætla
má að tjarnirnar hafi verið dýpstar.
Horst Noll7 athugaði sprengi-
gígi víða um heim með hliðsjón af
göml um gígum, kerjum á Eifelsvæð-
inu í Þýskalandi. Hann rannsakaði
og skrifaði um Hvannstóðsgígina
og kallaði þá: „Gígina vestan við
Leirhnjúkssléttuna“. Sagði hann þá
á 330 m sprungu með NNA læga
stefnu og á sprungunni norðan
stóru gígskálanna væru sjö smágígir
en 13 sunnan megin. Kristján Sæm-
undsson telur sprunguna lengri
eða 700–800 m3. Noll taldi Hvann-
stóðsgígina vera tvo samliggjandi
sprengigíga, sem gengju inn í hvorn
annan. Syðri og stærri skálin væri
sporöskjulaga og stærsti lengdar-
ásinn 530 m en sá minnsti 430 m,
en minni skálin 250 m í þvermál.
Hæðina upp á brún vestan megin
taldi hann 25–40 m en mun lægri
að austan eða 5–10 m (7. mynd). Í
kerjunum á Eifelsvæðinu eru oft
tjarnir eins og í Krók óttu vötnum og
Víti. Hann nefnir það þó ekki, þegar
hann lýsir því, að tvær hraunlænur
hafi steypst niður í skálarnar, sem
hann telur að hafi verið 25 og 15 m
á dýpt, og fyllt þær með kynlegum
hraunmyndunum. Önnur heimild
telur dýptina 30–40 m.
Það væri sjónarspil að sjá hraun
renna niður í Víti, en það er um
30 m á dýpt og gígurinn 320 m í
þver mál, en gjáveggirnir 50–100 m
Akureyri
Skjálfandi
6. mynd. Kröflueldahraun séð úr lofti.
Minni myndin sýnir hvernig nýja
hraunið hefur tekið V-laga beygjur
áður en það rann niður í Hvannstóð.
Ljósm./Photo: Google earth.
Kröflueldahraun (svart)
Grágrýti
Leirhnjúkshraun
Sprengigígar
Misgengi
Skýringar
Mývatn