Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2013, Blaðsíða 57

Náttúrufræðingurinn - 2013, Blaðsíða 57
57 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags yfir sjó. Í beitarfriðuðum hólma í Ormarsá á Melrakkasléttu sem er um 0,3 ha að stærð og í um 95 m h.y.s. hafa fundist 79 tegundir háplantna (Hörður Kristinsson, munnl. uppl., 2011). Gróður Viðeyjar er bæði grósku- mikill og blómríkur. Á þetta við um allar gróðurgerðirnar fjórar. Botn- gróður í skóginum í Viðey líkist því sem Steindór Steindórsson1 kallar blómlendi eða graslendi skógar- botnsins. Í Viðey voru t.d. hrútaber og blágresi með mikla þekju í skóg- inum sem Steindór segir algengustu tegundir blómlendis í skógum. Í Viðey voru bugðupuntur og reyr- gresi með mikla þekju en þessar grastegundir drottna venjulega þar sem graslendi einkennir skógar- botn1. Hins vegar voru geithvönn og umfeðmingur mjög áberandi í skógi Viðeyjar sem samkvæmt Steindóri eru ekki meðal algengustu tegunda í birkiskógum. Ljóst er að gróður birkiskógarins og graslend- isins í Viðey svipar mjög sterklega til gróðursfars sem má finna í birkiskógum og víðikjarrlendi sem lengi hefur verið friðað fyrir beit3,4,5,6,7 þar sem blaðmiklir tví- kím blöðungar auk annarra eftir- sóttra beitarplantna eru áberandi. Birkiskógur Viðeyjar er misþéttur og birkið margstofna. Í þeim reitum sem mældir voru í eynni voru 800–3.800 tré/ha, fjöldi stofna var að meðaltali 3,6–4,0 á hvert tré og yfirhæð mest 4,5 m. Til samanburðar reyndist yfirhæð í gamla Hallorms- staðarskógi vera um 7,8 m og þéttleiki um 2.750 tré/ha.31 Í Vatns- hornsskógi í Skorradal er ríkjandi hæð um 4,6 m og þéttleiki um 2.870 tré/ha.35 Miðað við úttekt sem gerð var á íslenskum birkiskógum á Norðurlandi á árunum 1987–1991 telst þéttleiki 1.000–2.000 tré/ha vera lágur og 2.000–3.500 í meðallagi.36 Þéttleiki og hæð birkis í Viðey er því svipuð því sem allvíða finnst í birkiskógum hér á landi. Gróður í graslendi Viðeyjar er að mörgu leyti líkur botngróðri birki- skógarins (2. tafla). Áberandi teg- und ir eru reyrgresi, blágresi, geit- hvönn, mjaðjurt, umfeðmingur og sigurskúfur. Miðað við tegunda- samsetningu mætti flokka gras- lend ið í Viðey sem grasríkt blóm- lendi en það svipar til þess flokks graslendis sem Steindór Steindórs- son1 nefnir jurtastóð eða blómlendi. Á strandsvæði Viðeyjar er gróður fjölbreyttur sem ræðst m.a. af raski árinnar sem skapar stöðugt ný skil- yrði sem plöntur geta nýtt sér. Þar fundust tegundir sem hvorki komu fyrir í reitum samanburðar svæð- anna, né annars staðar í eynni. Má þar nefna eyrarrós, gullmuru en einn ig klukkublóm. Alaskalúpína óx í breiðum á strandsvæðinu nán- ast umhverfis eyna, að undan- skild um hluta af suðvestur strönd- inni. Líklega er tímaspursmál hve- n ær hún nær einnig yfir þann hluta. Lúpínan er hörð í samkeppni og leiðir yfirleitt til fækkunar plöntu- tegunda þar sem hún breiðir úr sér37 og má því reikna með að teg undum fækki þar á komandi árum með aukinni útbreiðslu henn ar. Sjaldgæfar tegundir Í Viðey fundust fáeinar tegundir sem teljast sjaldgæfar. Grænlilja er fremur sjaldgæf hér á landi en finnst nokkuð víða um norðanvert landið og á Vestfjörðum.25 Hún hefur fundist á stöku stað í Árnes- sýslu, á Eyrarbakka árið 1914, við Laugarvatn árið 1948, í Hvítárnesi á Kili árið 1972 og í Bláfellshólma í Hvítá árið 199238 og nú í Viðey í Þjórsá árið 2009. Grænliljan vex einkum í skóglendi og innan um lyng.25 Þótt hún finnist víða á norðurhveli jarðar er hún sums staðar sjaldgæf eins og á Bretlandi og þó einkum á Írlandi en þar er beit sauðfjár og geita talin ógna tilvist hennar.39 Kjarrhveiti er sjaldgæf tegund hér á landi en finnst einkum í inn- sveit um Suður-Þingeyjarsýslu.25 Teg undin hefur fundist á tveimur stöðum svo vitað sé á Suðurlandi að Viðey undanskilinni, í Koðralækjar- hólma í Tungufljóti í Biskups tung- um árið 1996 og oftar en einu sinni á Prestbakka á Síðu, síðast árið 1943.40 Hér á landi vex kjarrhveiti í birkiskógum og hrísmóum25 en erlend is finnst það einkum í skóg- lendi en það er talið nokkuð skugga- þolið41 en viðkvæmt fyrir beit42. Reyniviður, sem fannst á tveimur stöðum í Viðey, er sjaldgæfur við Þjórsá25. Vitað er að hann kemst ekki á legg nema hafa frið frá beit43. Einnig fannst í Viðey baunagras sem er fremur sjaldgæft inn til lands ins25 og viðkvæmt fyrir beit. Baunagrasið getur orðið áberandi þar sem lengi hefur verið friðað eða beit lítil.43 Gera má ráð fyrir að tilvist ofan- greindra fjögurra tegunda í Viðey megi rekja til sérstakra aðstæðna í eynni, einkum til friðunar fyrir sauð fjárbeit en þeirra þriggja fyrst- töldu einnig til birkiskógarins sem þar hefur viðhaldist. Áhrif beitar Niðurstöðurnar sýna verulegan mun á gróðri á friðuðu landi eyjar- innar og á beittu landi samanburðar- svæða á bökkum Þjórsár (2. tafla). Munurinn felst einkum í að birki, blágresi, geithvönn, umfeðmingur, hrútaber og bugðupuntur hafa mun meiri þekju í eynni en á saman- burðar svæðunum. Þessar tegundir eru flestar eftirsóttar af sauðfé, þar á meðal birkið10,44 sem yfirleitt á mjög erfitt uppdráttar þar sem sauð fé er beitt. Hér á landi hefur blágresi verið talið eftirsótt af sauð fé45 en það hverfur að mestu úr landi þar sem beitarálag er mikið43. Umfeðmingur er talinn eftirsóttur af sauðfé44 og er venjulega fremur sjaldgæfur á beittum svæðum, ekki aðeins hér á landi heldur einnig víða erlendis41. Í beitartilraun í Hall ormsstaðaskógi hvarf hann næstum úr gróðri í kjölfar sauðfjárbeitar.46 Áhrif beitar á vöxt og viðgang geithvannar hafa ekki verið könnuð sérstaklega hér á landi svo við vit- um til. Hins vegar eru mörg dæmi um að hún hafi aukist mikið á landi sem hefur verið friðað fyrir beit svo sem á Kvískerjum og í Hofsnesi í Öræfum (Borgþór Magnússson, munnl. uppl., 2011), í Kverkinni við Seljaland undir Eyjafjöllum og
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.