Náttúrufræðingurinn - 2013, Blaðsíða 58

Náttúrufræðingurinn
58
á Hörgslandi á Síðu. Á Bretlands-
eyj um hefur beit greinilega mikil
áhrif á geithvönn því að á beittu
landi finnst hún yfirleitt sem
smáplöntur eða vanþroska einstakl-
ingar.41
Hér á landi er lítið vitað um
hversu mikið sauðfé sækir í bugðu-
punt sem var mjög algengur í eynni
en ekki á samanburðarsvæðunum.
Á Bretlandseyjum er hann bitinn af
sauðfé.41 Hann er talinn þola sauð-
fjárbeit frekar illa og eykst því þegar
land er friðað.47,48 Við rannsókn á
áhrifum um 30 ára friðunar í Húsa-
fellskógi reyndist hann vera í hópi
þeirra tegunda sem stóðu í stað við
friðun49 sem bendir til að hann sé
ekki mjög eftirsóttur af sauðfé.
Munur á gróðri eyjarinnar og
bakkasvæða kom einnig fram í
því að nokkrar tegundir voru mun
algeng ari og þekjumeiri á saman-
burðar svæðunum en í eynni, eink-
um þursaskegg, blávingull, tún ving-
ull og blóðberg (2. tafla). Þursa skegg
er talin vera léleg beit ar planta4,6
og rannsóknir hafa sýnt að það er
yfirleitt lítið bitið af sauðfé10,44 sem
skýrt getur meiri þekju á bakka-
svæðum en í eynni.
Vinglar eru hins vegar oft talsvert
bitnir af sauðfé8,9,10,44,50 og er tún-
ving ullinn t.d. talinn vera ein þeirra
tegunda sem sauðfé velur einna
helst10. Meiri þekja þessara gras teg-
unda á bakkasvæðum getur aftur
á móti að hluta til verið afleiðing
beit ar. Grös eru oft betur aðlöguð
beit en jurtir því vaxtarvefur í
blöð um grasa liggur neðar í
plöntunni og er betur varinn en hjá
jurtum.51 Beitin getur því beinlínis
stuðlað að viðhaldi grasa í beiti-
lönd um bæði vegna þess að hún
heldur niðri hávaxnari tegunum og
þau þola beitina tiltölulega vel.
Blóðberg er lágvaxin og skriðul
tegund sem þolir illa samkeppni
við hávaxinn gróður.41,52 Blóðbergið
vex yfirleitt í opnu og grýttu landi
og er venjulega ekki eftirsótt til
beitar.41,50,53 Meiri útbreiðsla blóð-
bergs á bakkasvæðum en í eynni
má væntanlega rekja til þess að á
bökkunum er gróður frekar lágvax-
inn (3. tafla) og búsvæði fyrir hendi
sem henta tegundinni betur en í
hávöxnum gróðri eyjarinnar.
Gróður á bakkasvæðunum ber
ýmis merki þess að sauðfjárbeit
er ekki lengur til staðar. Á
norðurbakka eru t.d. elftingar
og möðrur áberandi en sauðfé
sækir talvert í þær.8,9,10 Gróður á
suðurbakka árinnar er einn ig að
breytast vegna minni beit ar. Dæmi
um það er landnám birkis og víðis
á því landi sem blásið hefur upp.
Tegundafjöldi er þar nokk ur en
fáar tegundir höfðu mikla þekju. Í
gamalgrónu mólendi á suðurbakka
var einnig talsvert af gulmöðru,
krossmöðru og vallelft ingu sem
einnig er vísbending um frekar
litla beit.
Gróður á blásnu landi á suður-
bakka er talsvert ólíkur gróðri á
öðrum svæðum en þar eru týtulín-
gresi, krækilyng og blóðberg algeng-
ari en annars staðar (2. tafla). Allar
þessar tegundir eru sennilega lítið
bitnar af sauðfé.50,53 Þarna er land
augljóslega að gróa eftir uppblástur
sem skýrir tilvist þessara tegunda
en þær eru allar algengar á melum
og á landi á fyrstu stigum fram-
vindu53.
Jarðvegur
Í Viðey og á viðmiðunarlandi á
bökk unum er þykkur áfoksjarð-
vegur. Svæðið er aðeins um 24 km
frá toppgíg Heklu og væntanlega
hefur talsvert borist af ösku frá fjall-
inu í aldanna rás. Eins má gera ráð
fyrir að áfoksefni hafi borist í veru-
legum mæli af eyrum Þjórsár og úr
Þjórsárdal sem skýrir þennan þykka
jarðveg. Glæðitap er í samræmi
við þetta og er t.d. mjög svipað og
á grónu landi á miklu áfokssvæði
við Heygil á Hrunamannaafrétti11.
Sýru stig er fremur lágt miðað við
mæl ingar sem gerðar hafa verið
við vistgerðarannsóknir á hálendi
Íslands en í mólendisvistum hálend-
isins reyndist pH vera að meðaltali
frá 6,23 (víðikjarrvist) upp í 6,45
(víðimóavist).23
Bæði glæðitap og sýrustig á
blásna landinu á suðurbakka
Þjórsár endurspeglar mikið áfok og
að land er á upphafsstigum fram-
vindu en þar var sýrustig hæst (5,95)
en glæði tap lægst (3,5%) af þeim
gróður flokkum sem greindir voru
(3. tafla).
Lokaorð
Niðurstöðurnar sýna að gróður
Viðeyjar er mjög frábrugðinn gróðri
á bökkum Þjórsár sem vafalaust má
að mestu leyti rekja til mismunandi
landnýtingar. Gera má ráð fyrir að
á landnámstíð hafi bakkarnir líkt
og eyin verið skógi vaxnir. Skógur
bakkanna hefur síðan horfið og beit
og uppblástur mótað landið þar líkt
og annars staðar á þessum slóðum.
Áhrif manna á gróður í eynni eru
örugglega einhver eins og frásagnir
um nýtingu og rústin sem fannst í
eynni ber með sér. Graslendis blett-
irnir í eynni gefa einnig vísbendingu
um að þar hafi skógur verið höggv-
inn og land jafnvel verið beitt.
Rann sóknir á rústinni og jarðvegi
eyjarinnar gætu varpað ljósi þar
á. Þrátt fyrir nokkur áhrif manna á
gróður og annað lífríki eyjarinnar
má reikna með að eyin sé gott dæmi
um og gefi innsýn í það vistkerfi
sem var ráðandi við Þjórsá fyrr á
öldum.
Viðey í Þjórsá var friðlýst 24.
ágúst 2011. Markmið friðlýsingar-
innar er að vernda náttúrulegan,
lítt snortinn og gróskumikinn birki-
skóg inn í eynni ásamt því lífríki
sem honum fylgir, en einnig að
vernda erfðaeiginleika og erfðafjöl-
breytileika birkisins og annars
gróðurs í eynni. Með friðlýsing-
unni er einnig verið að undirstrika
sérstak lega vísinda- og fræðslugildi
eyjarinnar (friðlýsingar skilmálar).54
Höfundar telja það mikið ánægju-
efni að eyin hafi verið friðlýst með
þessum hætti. Friðlýsingin ætti að
tryggja að skógur Viðeyjar og það
lífríki sem honum fylgir fái að vera
í friði fyrir beinum áhrifum manna
og geti í framtíðinni gefið upplýs-
ingar um það vistkerfi sem áður
var algengt á þessum slóðum en er
nú að mestu eytt.