Náttúrufræðingurinn - 2015, Qupperneq 9

9
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
seiða (Pleuronectes platessa) á uppeld-
issvæðum.54,55,56 Skarkoli er verð-
mæt nytjategund við Ísland og er
hugsanleg ágengni sandrækjunnar
hér því sérstakt áhyggjuefni.
Fitjafló, Orchestia gammarellus
(Pallas, 1766)
Fjörumarflóin fitjafló (Orchestia
gammarellus) (9. mynd) fannst
fyrst hér við land í Fossvogi árið
1968.57 Síðan hefur hún fundist
á allmörgum stöðum við Suður-
og Suðvesturland og hefur meira
eða minna samfellda útbreiðslu
frá Vestmannaeyjum til Reykjavíkur.
Seinna hefur fitjaflóin einnig fund-
ist á nokkrum stöðum við Vestfirði
en er þar bundin við heitar upp-
sprettur í fjörum.58 Á hverasvæð-
unum nær tegundin fullum þroska
á einu ári en það tekur hana tvö ár
við Suðvesturland.59 Egg og ungviði
fitjaflóar þroskast á kvendýrinu og
losna ekki fyrr en þau geta bjargað
sér sjálf í fjörunni, en engin sviflæg
lirfustig eru til staðar. Dreifingar-
möguleikar tegundarinnar eru því
takmarkaðir og er talið líklegt að
hún hafi borist til landsins með
skipum frá Evrópu, hugsanlega
með sandi eða fjörugrjóti sem notað
hefur verið sem kjölfesta. Náttúru-
legt útbreiðslusvæði fitjaflóar er frá
norðurströnd Afríku allt norður
að Þrándheimi í Noregi og að Fær-
eyjum en hún finnst einnig við
Nova Scotia í Kanada.60 Erfðarann-
sóknir benda til að stofnarnir við Ís-
land séu náskyldir innbyrðis og að
þeir hafi borist tiltölulega nýlega frá
Vestur-Evrópu.60
Praunus flexuosus (Müller,
1776)
Ögnin (Mysidacea) Praunus flex-
uosus (10. mynd) fannst fyrst hér
við land árið 1970 í Skerjafirði við
Reykjavík.61 Tegundin er nú mjög
algeng við Suðvesturland þar sem
hún lifir innan um þang og þara í
fjörunni eða á grunnu vatni. P. flex-
uosus finnst mjög oft með annarri al-
gengri, innlendri ögn, Mysis oculata.
Náttúruleg heimkynni P. flexuosa
eru í Vestur-Evrópu, frá Svalbarða
til Ermasundsstrandar Frakklands.
P. flexuosus barst til austurstrandar
Norður-Ameríku um miðja 20. öld,
sennilega með skipum, og er talið
líklegt að hún hafi borist hingað
með sama hætti.61 Tiltölulega litlar
rannsóknir hafa farið fram á ögnum
við Íslandi fyrir fund P. flexuosus og
er því erfitt að álykta um hvenær
hún barst uppphaflega til landsins
og hvaðan.62
Samlokur
Sandskel, Mya arenaria Linnaeus,
1758
Sandskel (Mya arenaria) (11. mynd)
er algeng í Evrópu63 og er talið hugs-
anlegt að hún hafi borist þangað af
mannavöldum, á 13. öld, frá aust-
urströnd Norður-Ameríku þar sem
tegundin á náttúruleg heimkynni.64
Fyrsti fundur sandskeljar við Ísland
var í Hornafirði árið 195865 en skelin
hefur fundist víða eftir það66 og náð
hér fótfestu. Sandskelin hefur að
öllum líkindum borist til Íslands
með kjölfestuvatni og þá líklega
frá Evrópu. Erfitt er að greina áhrif
landnáms sandskeljar við Ísland
á lífríkið en skelin er að öllum lík-
indum í samkeppni við aðrar skelja-
tegundir á sömu svæðum um fæðu
og pláss. Hún er þó í tiltölulega
litlum þéttleika66 og getur því varla
talist ágeng hér við land, hvað sem
verður í framtíðinni. Í Eystrasalti67
og í Danmörku68,69 er sandskel
talin ágeng tegund og hefur valdið
miklum breytingum á lífríki síðustu
áratugina.
Hjartaskel, Cerastoderma edule
(Linnaeus, 1758)
Hjartaskel (Cerastoderma edule) (12.
mynd) er útbreidd víða í Norð-
austur-Atlantshafi63 en fannst fyrst
við Ísland í Faxaflóa árið 1948.65 Út-
breiðslan hefur aukist mikið síðan
en er þó bundin við Vesturland.
Hjartaskel hefur líklegast borist til
9. mynd. Fitjafló (Orchestia gammarellus).
Ljósm./Photo: Svanhildur Egilsdóttir.
10. mynd. Ögnin Praunus flexuosus.
Ljósm./Photo: Andreas Werth.
11. mynd. Sandskel (Mya arenaria). Ljósm./
Photo: Guðrún G. Þórarinsdóttir.
12. mynd. Hjartaskel (Cerastoderma edule).
Ljósm./Photo: Guðrún G. Þórarinsdóttir.