Náttúrufræðingurinn - 2016, Blaðsíða 4

lýsir afneitun á vandanum. Slík
viðhorf hafa meðal annars birst
í blaðagreinum forystumanna
Bænda samtaka Íslands og ráðherra
landbúnaðarmála. Talsmenn
óbreyttrar nýtingar beita klassískum
aðferðum afneitunarfræðinnar,
sem felast meðal annars í því að
sífellt er krafist meiri rannsókna og
gagna þrátt fyrir að vel rökstudd
sérfræðiálit og viðamikil gögn liggi
fyrir um ástand landsins. Vitaskuld
eru auknar rannsóknir almennt
af hinu góða, en krafa um meiri
rannsóknir áður en lagt sé í aðlögun
framleiðslunnar að landsgæðum er
innantóm hagsmunapólitík. Þetta
er sama aðferðafræði og sú sem
mótuð var í tengslum við afneitun
á blýmengun, skaðsemi reykinga
og loftslagsbreytingum, stundum
nefnd „meiri rannsóknir“ og
„sýndu mér gögnin“-aðferðafræði (e.
show me the data). Brengluð notkun
á hugtakinu beitarþol (e. carrying
capacity) skýtur upp kollinum líkt
og draugur úr fortíðinni. Vistkerfi
sem eru illa farin af langvarandi
nýtingu, eins og þau sem finna má á
gosbeltum landsins, hafa vitaskuld
ekki neitt beitarþol, frekar en hægt
sé að reikna veiðirétt fyrir hrunda
fiskistofna. Tönnlast er á að landið
sé að gróa upp, sem á aðeins við
sums staðar, að fé fækki (þar sem
miðað er við afar óeðlilegt hámark
um 1982), að bændur græði upp
mikið land (einkum heimalönd,
breytir engu um nýtingu afrétta
sem ekki ætti að nýta) og að í
gildi sé gæðastýring sem tryggi
sjálfbæra nýtingu haglendis (sem
hún gerir ekki). Slík síbylja rangra
staðreynda er einmitt dæmi um
notkun klassískar afneitunarfræði.
Stuðningsgreiðslur geta verið
orsök áframhaldandi landnýtingar
sem viðheldur slæmu ástandi
vistkerfa. Dæmi um slíka rangsnúna
hvata (e. perverse incentives) eru
þekkt á landi í almannaeigu (e.
public lands) víða um lönd, meðal
annars í Bandaríkjunum, þar sem
beitarnýting á landi í mjög slæmu
ástandi hefur notið ríkisstyrkja
(hefur verið kallað Welfare Ranching
á enskri tungu). Víðast er reynt
að vinda ofan af slíkum stuðningi,
og það hefur verið gert að stórum
hluta innan Evrópusambandsins
með umhverfistengingum á
styrkja greiðslum (e. cross com-
pliance). Stjórnvöld og bændur á
Íslandi eru nú að gera með sér
nýjan langtímasamning um sauð-
fjárrækt. Samningurinn byggist á
svokölluðum „gripagreiðslum“, en
rannsóknir og reynsla sýna einmitt
að slík aðferðafræði leiðir til
offramleiðslu afurða og skorts á
tengingu við umhverfisaðstæður.
Þessi samningagerð sýnir glögglega
að sjónarmið náttúruverndar eru
gerð hornreka í stjórnsýslunni þegar
kemur að beitarnýtingu á Íslandi.
Því þarf að breyta.
Ólafur Arnalds
prófessor við Landbúnaðarháskóla
Íslands
4