Náttúrufræðingurinn - 2016, Qupperneq 6

Náttúrufræðingurinn
6
Vísbendingar eru um að
útbreiðsla lúpínu í íslenskri náttúru
fari ört vaxandi.5,15,16 Mikilvægt
er að hemja útbreiðslu ágengra
tegunda til að takmarka tjón
af þeirra völdum og eru aðgerðir
líklegri til að bera árangur því fyrr
sem gripið er til þeirra.17–21
Aðgerðir gegn ágengum plöntum
hér á landi hafa helst falist í slætti
og eitrun. Þetta virðast einnig vera
algengustu aðferðirnar erlendis. Í
nýlegri yfirlitsgrein um rannsóknir
á aðgerðum gegn ágengum
plöntum var eitur notað í 55%
tilfella og eyðing með tólum (sláttur
og trjáfelling) í 34% tilfella.22 Aðrar
aðferðir voru meðal annars bruni,
að reita plöntur upp með höndum,
endurbætur á jarðvegi, beit,
breyting vatnsfarvegar og sáning
upprunalegra tegunda.22
Nokkur sveitarfélög hafa reynt
að hamla útbreiðslu lúpínu eða
ráðgera slíkar aðgerðir, þar á meðal
Akureyrarkaupstaður, Garðabær,
Húsavíkurbær, Ísafjarðarbær,
Seltjarnarnesbær og sveitarfélagið
Vogar.7,23,24 Stykkishólmur er það
sveitarfélag á landinu sem lengst
hefur gengið í slíkum aðgerðum.
Komu þær til að frumkvæði íbúa
sem höfðu áhyggjur af vaxandi
útbreiðslu tegundarinnar og leituðu
því til bæjarstjórnar árið 2007. Í
kjölfarið sneri sveitarfélagið sér til
Náttúrustofu Vesturlands, og gerði
hún sumarið 2008 úttekt á útbreiðslu
lúpínu og annarra ágengra eða
mögulega ágengra plantna í landi
sveitarfélagsins, þ.e. skógarkerfils
(Anthriscus sylvestris), spánarkerfils
(Myrrhis odorata) og risahvanna
(Heracleum teg.). Lúpína fannst á
148 stöðum í sveitarfélaginu og
þakti samtals ríflega 10 hektara
eða um 1% af heildarflatarmáli
sveitarfélagsins. Lagði Náttúru-
stofan til að sveitarfélagið reyndi
að uppræta framangreindar
tegundir í landi sínu með skipu-
legum aðgerðum.25 Í framhaldi
af tillögum Náttúrustofunnar
hóf Stykkishólmsbær markvissar,
árlegar aðgerðir til að stemma stigu
við útbreiðslu fyrrgreindra plantna.
Samhliða aðgerðum Stykkis-
hólms bæjar var ákveðið að kanna
árangur tveggja mismunandi
aðferða til að eyða lúpínu; sláttar
og eitrunar (1. mynd). Markmið
rannsóknarinnar var að mæla áhrif
árlegs sláttar og eitrunar á a) þekju
og nýliðun lúpínu, b) samsetningu
og þekju annars gróðurs, og c) að
bera saman árangur þessara tveggja
aðferða við eyðingu lúpínu.
Aðferðir
Rannsóknarsvæði og skipulag
tilraunar
Tilraunareitir voru lagðir út sumarið
2010 í stærstu lúpínubreiðunni á
landgræðsluskógasvæði austast í
landi Stykkishólmsbæjar (N65,065°;
V22,726°). Árið 1998 gerðu sveitar-
félagið og Skógræktarfélag Stykkis-
hólms með sér samning um að
félagið fengi 24 hektara svæði til
afnota fyrir landgræðsluskóg næstu
70 árin, til viðbótar við tæplega
10 hektara aðliggjandi svæði sem
tekið hafði verið undir skógrækt
áratugum fyrr. Á svæðinu liggja
klettaásar með norðaustur-suð-
vestur-stefnu og á milli þeirra
eru lægðir, sumar með deiglendi.
Lúpína var á litlum bletti á
skógræktarsvæðinu árið 1967 og
var sáð á rannsóknarsvæðinu um
30 árum síðar, þegar um einu
kílói af lúpínufræi var dreift á
melabletti norðan við svokallaðan
Zimsensblett (Trausti Tryggvason,
munnl. upplýs.). Árið 2010
voru melablettirnir og næsta
nágrenni orðnir nær alþaktir
lúpínu. Krækilyngsmói var
algeng asta gróðurlendið utan
lúpínubreiðnanna en lúpína hafði
dreift sér inn í hann. Skógrækt
var skammt á veg komin á rann-
sóknarsvæðinu.
Tilraunareitir voru alls 15, hver
um sig 100 m2 (5 m × 20 m). Þeir voru
lagðir í fimm blokkum í einsleitri
lúpínubreiðu, þrír í hverri blokk, þar
sem lúpína var slegin árlega í einum
reitanna, eitrað fyrir henni í öðrum
en látin óhreyfð í þeim þriðja (2.
mynd). Tilviljun réð röð meðferða
innan blokkar. Tímasetning aðgerða
réðst af blómgunarstigi lúpínu,
þegar plöntur voru langt komnar í
blómgun og einstaka belgir byrjaðir
að myndast, en þó vel áður en
fræ voru fullþroskuð. Lúpínan var
slegin og eitrað fyrir henni 5. júlí
2010, 22. júlí 2011, 16. júlí 2012, 30.
júlí 2013, 24. júlí 2014 og 9. júlí 2015.
Starfsmenn Stykkishólmsbæjar
slógu lúpínu með bensínknúnum
handsláttuorfum í sláttureitum,
en í eitrunarreitum var lúpína
meðhöndluð með plöntueitrinu
glyphosate, sem t.d. er selt undir
vörumerkjunum Roundup eða
Clinic. Leiðbeiningum á
umbúðum var fylgt um styrkleika
eiturblöndunnar (3 l á hektara).
Í bæði sláttar- og eitrunarreitum
voru einungis stálpaðar plöntur
(stærri ungplöntur og fullorðnar
plöntur) meðhöndlaðar og var reynt
að komast hjá því að aðgerðir hefðu
áhrif á annan gróður en lúpínu
innan reita. Slegin lúpína var látin
liggja og rotna. Árin 2010–2012 var
öll lúpína utan reita slegin. Vegna
manneklu náðist það ekki árin
2013–2015 en þá var lúpína slegin
á u.þ.b. 5 m breiðu belti umhverfis
alla reiti til að hindra að lúpínufræ
bærist inn í þá. Sumarið 2010 var
skráð nákvæmlega hversu langan
tíma tók að meðhöndla hvern reit.
Í Stykkishólmi eru skráðar
lengstu samfelldu veðurathuganir
á landinu. Á árunum 1949–2015
var meðalhiti heitasta mánaðar
10,3°C (júlí) og þess kaldasta -0,7°C
(janúar). Meðalúrkoma var mest
í október, nóvember, febrúar og
janúar (í þessari röð) en minnst
í maí, júní og júlí. Tíðarfar árin
2010–2015 var að mestu leyti gott
en óvenju hlýtt var flest árin og
stundum þurrt (1. tafla).
Gróðurmælingar
Gróður var mældur í öllum
tilraunareitunum 7.–8. júlí 2011 og
6.–7. júlí 2015, í báðum tilvikum
áður en lúpínan var slegin eða
eitrað fyrir henni. Lúpína hafði því
verið meðhöndluð einu sinni og
fimm sinnum þegar mælingar fóru
fram.