Bókasafnið - 01.06.2016, Blaðsíða 21

Bókasafnið 40. árg – 2016 21
Í mars 2015 féll dómur í máli sem hefur mikla þýðingu fyrir atvinnuréttindi bókasafns- og upplýsingafræðinga þegar ráðið er í starf forstöðumanns bókasafns. Dæmt
var á grundvelli laga um almenningsbókasöfn sem giltu
þegar umrætt atvik átti sér stað. Síðan þá hafa
Bókasafnalög tekið við af þeim lögum, með
grein sem efnislega er samhljóða þeirri sem á
reyndi í dómnum. Dómurinn sýnir að ráða
eigi fólk með menntun í bókasafns- og upp-
lýsingafræði í störf forstöðumanna bókasafna
ef einhver slíkur hefur sótt um starfi ð.
Hlutverk bókasafna hefur verið að breytast
mikið síðustu ár. Sérstaklega hafa almennings-
bókasöfn tekið að sér æ stærra menningarhlutverk.
Á Seltjarnarnesi sá forstöðumaður bókasafnsins um allt
menningarsvið bæjarins frá árinu 2008. Þegar hún hvarf til
starfa sem borgarbókavörður var starfi ð auglýst laust. Þá brá
svo við að auglýst var eftir menningarfulltrúa. Þeir sem til
þekktu, sáu að hér var um starf forstöðumanns bókasafnsins
að ræða. Stéttarfélag bókasafns- og upplýsingafræðinga
(SBU) gerði athugasemd við þessa starfsauglýsingu. Félagið
taldi að samkvæmt lögum um almenningsbókasöfn skyldi
forstöðumaður bókasafns hafa lokið prófi í bókasafns- og
upplýsingafræðum eða hafa sambærilega menntun, væri
þess kostur. Tryggja skyldi eftir föngum að bókasöfn hefðu
á að skipa starfsfólki með sérmenntun sem hæfi r verksviði
safnanna, eins og segir í lögunum.
Þetta ákvæði hafði verið í lögum frá 1976. Aukasetningin
„væri þess kostur“ kom þá inn í lögin í umræðum, þar sem
bent var á að erfi ðlega gæti gengið að fá fólk með þessa
menntun í störf forstöðumanna alls staðar á landinu. Það
er vandamál sem er enn þekkt, og þarf ekki að leita langt út
fyrir höfuðborgarsvæðið til að fi nna dæmi um slíkt. Sá vandi
gæti þó breyst og hljóta almenn launakjör forstöðumanna
að ráða miklu um hvort sérmenntað fólk fæst til starfa.
Það hefur borið á því að þessi aukasetning hafi verið túlkuð
hjá sveitarstjórnarfólki þannig að það væri val stjórnenda
hvort þau réðu fólk með sérmenntun á þessu sviði eða
ekki. Dómurinn tekur af öll tvímæli um að svo er ekki. Nú
er samhljóða ákvæði í 11. gr. bókasafnalaga nr. 150/2012.
Gildissvið þeirra laga eru öll opinber bókasöfn og verður að
túlka ákvæðið í samræmi við það í dag.
Á Seltjarnarnesi var ráðinn í starfi ð menningarfulltrúi sem
síðar fékk starfsheitið yfi rmaður menningarsviðs. Hann
hafði aðra menntun, þar á meðal meistarapróf í menn-
ingarstjórnun. Bókasafns- og upplýsingafræðingur með
menntun í menningarmiðlun, stjórnsýslu og þjóðfræði
höfðaði mál á hendur Seltjarnarnesbæ. Stjórn SBU hafði
rætt málið áður en félagsmaður sneri sér til félagsins
og taldi að hér væri um prófmál að ræða og rétt að
stéttarfélagið sæi um rekstur málsins.
Manninum voru dæmdar miskabætur fyrir að
gengið hefði verið framhjá menntun hans með
ráðningunni. Í dómnum kemur fram að bærinn
hafi brotið reglur laga um almenningsbókasöfn
með því að ráða ekki fólk með þessa menntun,
þegar þess var kostur. Maðurinn fékk miskabætur
að upphæð 500.000 krónur. Auk þess þurfti bærinn
að greiða málskostnað upp á 1.000.000 krónur, sem rann til
SBU til að standa straum af málarekstri, þannig að félagið
bar ekki teljandi kostnað af þessu máli. Dóminum var ekki
áfrýjað til Hæstaréttar. Það sýnir að verjandi hefur talið
sýnt fram á að lög hefðu verið brotin. Bæturnar sem voru
ákvarðaðar teljast háar miðað við aðra dóma.
Mikilvægustu atriði í þessu máli eru að tvær stoðir standa
núna að baki þeirri kröfu að ætíð sé ráðið fólk með mennt-
un í bókasafns- og upplýsingafræðum sem forstöðumenn
opinberra bókasafna, hafi einhver slíkur sótt um starfi ð. Það
er 11. gr. bókasafnalaga nr. 150/2012 og dómur héraðs-
dóms í þessu máli, sem staðfestir gildi lagagreinar í eldri
lögum sem er efnislega sú sama og 11. gr. núgildandi laga.
Það kemur einnig skýrt fram að það er ekki starfsheitið sem
skiptir höfuðmáli, heldur hver veitir bókasafni raunverulega
forstöðu.
Meðan starf okkar er að breytast jafn hratt og nú gerist,
er ekki nema hluti atvinnuréttinda fólginn í lagagreinum
sem þessari. Miklu mikilvægara hlýtur alltaf að vera endur-
menntun á okkar eigin sviði og hvernig hún tengist við
menningarstjórnun, nýja miðla og annað sem breytir við-
fangsefnum okkar.
Stétt bókasafns- og upplýsingafræðinga er ekki hálaunuð
sé miðað við aðrar stéttir með viðlíka menntun. Störf for-
stöðumanna bókasafna eru eitt af fáum sæmilega launuðum
störfum innan stéttarinnar, og margir stefna að því að
lokum að vinna sig þangað upp . Það er því mikilvægt að
standa vörð um atvinnuréttindi og um leið að gera sig gild-
andi í eftirsóknarverð störf með því að efl a hæfni á því sviði.
Dómur um atvinnuréttindi
Sveinn Ólafsson er M.Sc. í bókasafns- og upplýsingafræði. Hann starfar sem skjalastjóri hjá Matvælastofnun.